Σε τζαμί και η Μονή της Χώρας στην Πόλη!!

Καναρίδης Πέτρος-Ψάνης Ιγνάτης

Τα τουρκικά ΜΜΕ όρισαν την Παρασκευή 23 Φεβρουαρίου ως την επίσημη πρώτη της λειτουργίας της Μονής της Χώρας ως τζαμί, ωστόσο, σε νεότερη ανακοίνωση της Γενικής Διεύθυνσης Ιδρυμάτων, αναφέρεται ότι ««έχουν ξεκινήσει οι εργασίες για την έναρξη της λατρείας τον Μάιο και η ημερομηνία των εγκαινίων θα ανακοινωθεί όταν ολοκληρωθούν οι εργασίες»

Η Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη είναι το σημαντικότερο μνημείο της εποχής των Παλαιολόγων και λόγω του μοναδικού του εικονογραφικού προγράμματος, ένα από τα σπουδαιότερα καλλιτεχνικά δημιουργήματα Βυζαντινής τέχνης.

Ακόμα, κι αν χανόταν τα Ευαγγέλια, θα υπήρχε πάντα η Μονή της Χώρας, που με τα πλούσια ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες της, που ιστορούν με ακρίβεια και λεπτομέρεια στιγμές από τον βίο του Ιησού και της Παναγίας, θα ήταν δυνατόν να ξαναγραφούν τα σημαντικότερα κεφάλαια της Καινής Διαθήκης. Η θεώρηση αυτή των ειδικών της βυζαντινής τέχνης δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Τέτοια είναι η σημασία του εικονογραφικού διακόσμου του ναού που άνθισε στην Κωνσταντινούπολη στους δύο αιώνες της δυναστείας των Παλαιολόγων (1258-1453).

Σύμφωνα με την παράδοση η Μονή ιδρύθηκε τον 6^ο αιώνα, αλλά η ανέγερση έγινε πολύ αργότερα το 1077-81 από τη Μαρία Δούκαινα, όντως πάνω σε παλαιότερο κτίσμα. Την τελική της μορφή όμως αυτή με την οποία έχει φτάσει ως σήμερα έλαβε μεταξύ 1316 και 1321, χάρη σ ’ένα κορυφαίο αξιωματούχο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και εξέχοντα λόγιο, τον Θεόδωρο Μετοχίτη, λάτρη και γνώστη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, Επιστήμης και Τέχνης με σημαντικό συγγραφικό έργο.

Ευαισθησία, λεπτότητα, λυρισμός, υψηλή αισθητική και άψογη τεχνική εκτέλεση χαρακτηρίζουν τον εικονογραφικό διάκοσμο του ναού. Ο καλλιτέχνης άγνωστος, αλλά υψηλή η τέχνη. Όσον δε αφορά το ιδεολογικό – θρησκευτικό μέρος αποκαλύπτεται σύμφωνα με τους μελετητές μια βαθιά θεολογική σκέψη, καθώς και υψηλή εκκλησιαστική και λόγια παιδεία που χαρακτηρίζουν το Θεόδωρο Μετοχίτη εμπνευστή του έργου.

Εντυπωσιακές θεωρούνται οι μορφές των αγίων που απεικονίζονται σε ασυνήθιστες για την βυζαντινή τέχνη στάσεις. Συχνά μάλιστα μοιάζει να αιωρούνται στον εικονογραφημένο χώρο, ο οποίος παραπέμπει πολύ στα πρότυπα της ελληνιστικής εποχής.

Τα πρόσωπα έχουν μια ήρεμη εκφραστικότητα, τα σώματα είναι αρμονικά, ενώ μεγάλη ένταση δίνει το φωτεινό και ζωντανό χρώμα, που ο καλλιτέχνης δεν φοβάται να χρησιμοποιεί.

Αξιοσημείωτη είναι η αντίθεση των χρωματικών κηλίδων στην οποία στηρίζεται ο διάκοσμος της Μονής. Τα χρώματα είναι πολύ πιο πομπώδη, φωτεινά, ζωντανά και διαφέρουν από την ασκητική παλέτα των αγιογράφων του 11^ου και 12^ου αιώνα.

( Οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν στην ψηφιδωτή διακόσμηση της Μονής της Χώρας προηγήθηκαν κατά 200 χρόνια από τον Ιταλό αναγεννησιακό ζωγράφο Ραφαήλ σε ορισμένα από τα καλλιτεχνικά του επιτεύγματα.)

Οι μορφές του Χριστού και της Θεοτόκου κυριαρχούν, αλλά υπάρχουν και άλλες απεικονίσεις. Ωραιότατο είναι το ψηφιδωτό που παριστά τον Θεόδωρο Μετοχίτη να προσφέρει στον ένθρονο  Σωτήρα Χριστό ομοίωμα του ναού. Τον Χριστό να θεραπεύει ποικίλες ασθένειες. Την Παναγία να κρατά το Θείο Βρέφος. Την Παναγία κυοφορούσα (μοναδικό ψηφιδωτό στον κόσμο που δείχνει τη  Παναγία έγκυο). Αναρίθμητες είναι επίσης οι εικόνες αγίων και αγγέλων. Οι τρούλοι και οι τοίχοι είναι γεμάτοι από εικόνες με έντονα χρώματα, με αρμονικές αναλογίες των μελών, με ραδινά σώματα, με πρόσωπα γεμάτα χάρη και ευγένεια. Η αρχαιοελληνική παράδοση είναι εμφανέστατη, όπως βέβαια και η δημοτική, σε μια πλήρη ισορροπία.

Η τοιχογραφία της «Αναστάσεως του Χριστού. Είναι κατά γενική αναγνώριση η πλέον αριστουργηματική και συναρπαστική Ανάσταση στην βυζαντινή εικονογραφία.

Ο Σεφέρης θεωρούσε αυτά τα ψηφιδωτά, και τις τοιχογραφίες τα πιο ωραία και τα πιο  συγκινητικά που ήξερε. Κι αυτό γιατί πίστευε ότι τα έργα αυτά είναι αποτέλεσμα της σύζευξης των δύο παραδόσεων του Ελληνισμού, της λαϊκής και της λόγιας και φανερώνουν πόσο σπουδαία πράγματα στην τέχνη μπορούν να γίνουν, όταν αυτές οι δύο δεν τραβούν χωριστά το δρόμο τους, ξεκομμένη και εχθρική η μια προς την άλλη, όπως συνέβαινε ευθύς εξ αρχής μέχρι τις μέρες μας»

Πηγές:

1. ORTHODOXIANEWS AGENSY.GR
2. Μαρία Θερμού mononwes.gr. Μονή της Χώρας Γ. Σεφέρης «…είναι τα χριστιανικά που αντιπαθούν περισσότερο»

3. ΧΡ. Δ ΑΝΤΩΝΙΟΥ: Για τα ψηφιδωτά και την τοιχογραφία της Αναστάσεως στη Μονή της Χώρας στη Κωνσταντινούπολη. Περιοδικό Περί ου