Τ’ ανιγέλιου τ’ χουριού (είσαι, είναι)

Τάσος Μακρής

Πρόκειται για υποτιμητικό έως περιφρονητικό χαρακτηρισμό με πρόθεση υποβιβασμού σε σημείο εξουθενωτικό. Το <ανιγιέλιου τ’ χουριού> ήταν το πρόσωπο, που με την ανερμάτιστη συμπεριφορά του συνέβαλλε στην διασκέδαση των κατοίκων του χωριού.

Σύμφωνα με το λεξικό του Μπαμπινιώτη το ρήμα αναγελώ της νεοελληνικής γλώσσας σημαίνει κοροϊδεύω, χλευάζω και το <αναγελασμός> είναι το κορόιδεμα σαν πράξη, αλλά κατά συνεκδοχή σημαίνει και τον χλευαζόμενο. Μ ’αυτή την σημασία χρησιμοποιείται και στην φράση του τίτλου μας , αλλά με τον ιδιωματικό τύπο της γλώσσας μας.

Το ανιγέλιου, λοιπόν, τ’ χουριού είναι το πρόσωπο, ο τύπος που κοροϊδεύεται απ’ όλους σε ένα μικρό τόπο, σ’ ένα χωριό. Στην πανελλήνια νεοελληνική κυκλοφορεί ο τύπος <ο τρελλός του χωριού>, που έχει την ίδια περίπου σημασία και μεταχείριση με το ανιγέλιου: και οι δύο φροντίζανε για την διασκέδαση των συγχωριανών τους, που ήταν στερημένοι από θεάματα και ψυχαγωγία.

Σ’ όλους είναι γνωστό και παραδεκτό πως το πολιτιστικό επίπεδο των ανθρώπων της υπαίθρου υστερεί αυτού των κατοίκων των οικισμών και πόλεων, όπου οι ευκαιρίες για διασκέδαση είναι πολύ περισσότερες, όπως και ο διαθέσιμος χρόνος για ψυχαγωγία. <Κακὀ χουριό τα λίγα σπίτια> ήταν η άποψη των προγόνων μας. Οι δυσκολίες στους μικρούς οικισμούς ήταν πάμπολλες και δεν μπορούμε να τις περιορίσουμε μόνο στην έλλειψη ψυχαγωγίας, αλλά η στέρησἠ τους αυτή μας χρειάζεται, για να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε την ανάγκη τους να υπάρχει σε κάθε χωριό ο τρελός του , το ανιγέλιο τους.

Στα χρόνια μας τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ραδιόφωνο, τηλεόραση, βιβλία (έντυπα γενικά), ηλεκτρονικά μπορούν να απασχολούν πνευματικά τους μοναχικούς ανθρώπους της υπαίθρου και να καλύπτουν τις ανάγκες τους σε ενημέρωση και ψυχαγωγία. Τώρα πια και στα χωριά ακόμα οι τρελοί και οι χαζοί μόνο οίκτο προκαλούν και συμπαράσταση και καμιά διάθεση ειρωνείας και χλευασμού. Τότε όμως….

Το νοηματικό φορτίο του ρήματος χλευάζω είναι πολύ βαρύ, κι ακόμα πιο βαριά και ανάλγητη, ακατανόητη και απαράδεκτη φαντάζει η πρακτική της χλεύης. Οσοδήποτε κι αν είναι υπεύθυνος ο χλευαζόμενος για την εικόνα που παρουσιάζει, κανένας άλλος δεν έχει το δικαίωμα να τον ειρωνεύεται και να τον χλευάζει. Αν είναι άξιος τιμωρίας θα τιμωρηθεί από την νόμιμη δικαιοσύνη και μόνο από αυτήν.

Για να γελάνε με τους τρελούς και τα ανιγέλια οι πρόγονοί μας, φαίνεται, σφετερίζονταν και υποκαθιστούσαν την δικαιοσύνη, η οποία σε τέτοια κατά την γνώμη της ασήμαντα συμβάντα δεν έκανε τον κόπο να παρέμβει. Βλέπουμε, λοιπόν, μέσα από τα γλωσσικά απολιθώματα του παρελθόντος, ένα κόσμο διαφορετικό από τον σημερινό. Ας μη πιστεύουμε όμως πως έλειψε πια η αναλγησία . Ουδόλως , απλώς εκδηλώνεται εντονότερα σε άλλους τομείς.

Η φράση όμως δεν φτιάχτηκε από τους παππούδες μας, για να μας πληροφορήσει για την ζωή τους και για το πολιτισμικό τους επίπεδο, φτιάχτηκε, για να χρησιμοποιείται φρέσκα στον οξυμμένο διάλογο, για να πληγώνει όσο γίνεται πιο βαθιά τον συνδιαλεγόμενο, χαρακτηρίζοντας τον γελοίο και άξιο να χλευάζεται από το κοινωνικό σύνολο. Μια τέτοια στάση, αν παρατηρηθεί στις μέρες μας, δεν περιποιεί τιμή σε άτομα και σε υποτιθέμενο πολιτισμένο κοινωνικό σύνολο.