Μαρία Γιατρέλη, φιλόλογος-Μικρό αφιέρωμα στην ποιήτρια Μελισσάνθη
Μαρία Γιατρέλη
Η Ήβη Κούγια-Σκανδαλάκη, όπως ήταν το πραγματικό της όνομα, γεννήθηκε στις 7 Απριλίου 1907 στην Αθήνα. Σπούδασε γαλλικά στο Γαλλικό Ινστιτούτο με καθηγητή τον Οκτάβιο Μερλιέ, ο οποίος την ενθάρρυνε να ασχοληθεί με την ποίηση. Σπούδασε ακόμη, γερμανικά, αγγλικά, μουσική και μελέτησε φιλοσοφία.
Εργάστηκε ως δημοσιογράφος και καθηγήτρια γαλλικών, ενώ υπήρξε συνεργάτιδα του λογοτεχνικού προγράμματος του ΕΙΡ
Στη λογοτεχνία εμφανίσθηκε το 1930 με την ποιητή συλλογή «Φωνές Εντόμου». Ακολούθησε τον επόμενο χρόνο η ποιητική συλλογή «Προφητείες», η οποία αποτέλεσε το λογοτεχνικό γεγονός της χρονιάς και την καθιέρωσε ως ποιήτρια.
Ο θρησκευτικός και υπαρξιακός χαρακτήρας στάθηκαν από την αρχή τα κύρια γνωρίσματα του έργου της Μελισσάνθης.
Η ποίησή της εκτιμάτο από μεγάλη μερίδα του λογοτεχνικού κόσμου της εποχής της. «Φαινόμενο που πραγματικά αγγίζει το θαύμα», την έχει αποκαλέσει ο ποιητής Μιλτιάδης Μαλακάσης
Η Ήβη Κούγια-Δασκαλάκη πέθανε στην Αθήνα στις 9 Νοεμβρίου 1990.
Παραθέτω δυο ποιήματα που πιστεύω ότι αξίζει να μελετήσουμε:
Η ΜΕΓΑΛΗ ΛΗΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ
H ιστορία άρχισε κάπως έτσι : Σημειώθηκαν τα πρώτα κρούσματα σποραδικά Σαν ασύνδετα μεταξύ τους , Σκάνδαλα καταχρήσεων , παραχαράξεις , διαρρήξεις σε δημόσια και ιδιωτικά χρηματοκιβώτια . Έτσι πέρασε απαρατήρητη η μεγάλη ληστεία του αιώνα . Όταν παραβιάστηκε το Αρχαιοφυλάκιο με τους Αρχετύπους
….«Ου μη γρηγορήσεις, ήξω επί σε ως κλέπτης»…
Πολύ αργότερα μπόρεσε να φανεί το μέγεθος της καταστροφής, όταν αρχίνησαν να κυκλοφορούν τα πρώτα κακέκτυπα αντίγραφα. Όταν με το σύστημα των διεθνών συμβάσεων και των τραστ διαδόθηκε σ΄όλον τον κόσμο η βιομηχανία των απομιμήσεων .Η παραχάραξη ,η κιβδηλεία, η νοθεία , η γενική εμπορία των πάντων .Αυτό έδωσε στην αρχή μια τεράστια ώθηση στις συναλλαγές .Μια ευχάριστη ψευδαίσθηση ευημερίας στη διεθνή αγορά .
Στα μεγάλα αστικά κέντρα , τα Χρηματιστήρια , οι χαρτοπαικτικές λέσχες , τα σφαιριστήρια , τα καζίνα , τα τεϊοποτεία λειτουργούσαν με πυρετό . Οι πλάστιγγες χρυσού ανεβοκατέβαιναν στον ίδιο τρελλό ρυθμό με τις κυλιόμενες των σούπερ μάρκετ .Η κίνηση του πλήθους να σφύζει παντού . Ωσότου το έλλειμα στο ισοζύγιο Χρυσός – Αντίχρυσος αχρήστεψε το μέτρο σύγκρισης των αξιών .Το μέτρο της ανθρώπινης συναλλαγής .
Ωσότου κάτω από το βάρος της παγκόσμιας ενοχής ακούστηκε ο απαίσιος τριγμός στον άξονα του πλανήτη.
«Πόλις δε ηγέρθη εναντίον πόλεως και αδελφός εναντίον αδελφού»
Από τη συλλογή « Τα νέα ποιήματα» 1974 -1984
Σχολιασμός του ποιήματος
Είναι ένα ποίημα που μιλάει από μόνο του. Ιδιαίτερα προφητικό και επίκαιρο παρόλο που γράφτηκε πριν περίπου πενήντα χρόνια .Πρόκειται για μια κατάθεση της ποιήτριας που βλέπει, παρατηρεί την παγκόσμια κατάσταση και φοβάται όπως και κάθε πνευματικός άνθρωπος κάθε εποχής την αντεστραμμένη πυραμίδα αξιών που έχει πλέον επικρατήσει.
Αναφέρεται στο ξεκίνημα αυτής της κατάστασης. Σκάνδαλα και μικρές κλοπές που συσκότισαν την ουσία . Δηλαδή τη μεγάλη ληστεία . Την κατάρρευση και εξαγορά όλων των ηθικών αξιών . Με αντίτιμο την επίπλαστη και προσωρινή ευτυχία και ευημερία .
Όταν παραβιάστηκε η αξία της Ανθρώπινης ύπαρξης : Το Αρχαιοφυλάκιο με τους Αρχετύπους . Και άρχισαν να κυκλοφορούν παντού κακέκτυπα αντίγραφα . Οι άνθρωποι πέρασαν σε μια εποχή που δεν ήξεραν πια τις πραγματικές αξίες της ανθρώπινης ύπαρξης . Που χαίρονται γιατί όλα φαίνονται να λειτουργούν καλά και να παράγουν πλούτο . Αυτός ο πλούτος όμως είναι το αποτέλεσμα της Μεγάλης Ληστείας και της συνεπακόλουθης κατάρρευσης των αξιών που στηρίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη και την πραγματική ευτυχία .Δεν άργησε να φανεί αυτή η ανατροπή , αυτή η φοβερή ανισορροπία. Στο ισοζύγιο : Χρυσός – Αντίχρυσος . Μέσα από αυτό το λογοπαίγνιο που μας φέρνει στο μυαλο το Χριστός – Αντίχρηστος , η ποιήτρια καταγράφει την επικράτηση του Αντίχρυσου , των ψεύτικων δηλαδή αξιών και συμβόλων σε βάρος των ανθρωπιστικών αξιών , της παγκόσμιας συναδέλφωσης και συναντίληψης . Την επικράτηση των φαινομένων σε βάρος της αλήθειας .
Αυτό όμως είναι μια υπέρτατη Ύβρις που θα επιφέρει ακόμα και την μετατόπιση του άξονα της γης , συμβολικά πάντα .Και όλες οι καταστροφές μπορούν να προέλθουν απ΄αυτό . Να εγερθεί πόλις εναντίον πόλεως και αδελφός εναντίον αδελφού , φράση παρμένη από την Καινή διαθήκη .
Δυσάρεστες και απαισιόδοξες σκέψεις κάνουμε διαβάζοντας αυτό το ποίημα. Πράγματι τι είναι όλα αυτά που βιώνουμε σήμερα , η κλιματική κρίση , η οικονομική κρίση και κυρίως η απειλή του πολέμου σαν αποτέλεσμα της απληστίας των εθνών , παρά το αποτέλεσμα αυτής της αντεστραμμένης πυραμίδας αξιών ? Της επικράτησης του Αντίχρυσου σε βάρος του Χρυσού
Η ΝΥΧΤΑ ΠΟΥ ΕΡΧΕΤΑΙ
ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ αναφέρεται στη ζωή του ανθρώπου, από τότε που γεννιέται ως την ώρα που αντιμετωπίζει τον ερχομό της νύχτας, δηλαδή του θανάτου.
Στη Νύχτα Που Έρχεται…
Ξεκινάμε ανάλαφροι καθώς η γύρη
που ταξιδεύει στον άνεμο
Γρήγορα πέφτουμε στο χώμα
ρίχνουμε ρίζες, ρίχνουμε κλαδιά
γινόμαστε δέντρα που διψούν ουρανό
κι όλο αρπαζόμαστε με δύναμη απ’ τη γη
Μας βρίσκουν τ’ ατέλειωτα καλοκαίρια
τα μεγάλα κάματα.
Οι άνεμοι, τα νερά
παίρνουν τα φύλλα μας.
Αργότερα
πλακώνουν οι βαριές συννεφιές
μας τυραννούν οι χειμώνες κι οι καταιγίδες
Μα πάντα αντιστεκόμαστε,
ορθωνόμαστε
πάντα ντυνόμαστε με νέο φύλλωμα
Ωσότου, φτάνει ένας άνεμος παράξενος
-κανείς δε ξέρει πότε κι από πού ξεκινά-
μας ρίχνει κάτω
μ’ όλες μας τις ρίζες στον αέρα.
Για λίγο ακόμα μες στη φυλλωσιά μας
κάθεται κρυμμένο
-να πει μία τρίλια του στη νύχτα που έρχεται-
ένα πουλί.
Ξεκινάμε ανάλαφροι καθώς η γύρη
που ταξιδεύει στον άνεμο
Γρήγορα πέφτουμε στο χώμα
ρίχνουμε ρίζες, ρίχνουμε κλαδιά
γινόμαστε δέντρα που διψούν ουρανό
κι όλο αρπαζόμαστε με δύναμη απ’ τη γη
Μας βρίσκουν τ’ ατέλειωτα καλοκαίρια
τα μεγάλα κάματα. Οι άνεμοι, τα νερά
παίρνουν τα φύλλα μας. Αργότερα
πλακώνουν οι βαριές συννεφιές
μας τυραννούν οι χειμώνες κι οι καταιγίδες
Μα πάντα αντιστεκόμαστε, ορθωνόμαστε
πάντα ντυνόμαστε με νέο φύλλωμα
Ωσότου, φτάνει ένας άνεμος παράξενος
—κανείς δε ξέρει πότε κι από που ξεκινά—
μας ρίχνει κάτω μ’ όλες μας τις ρίζες στον αέρα.
Για λίγο ακόμα μες στη φυλλωσιά μας
κάθεται κρυμμένο —να πει μια τρίλια του
στη νύχτα που έρχεται— ένα που πουλί.
Σχολιασμός του ποιήματος
Το ποίημα αυτό έχει έναν απλό και συγχρόνως μυστηριώδη τίτλο που μας κινεί το ενδιαφέρον να το διαβάσουμε.
Αν και απλό κρύβει βαθύτερα νοήματα , κάνοντας λόγο για τη ζωή του ανθρώπου από τη στιγμή της γέννησής του ως τον αναπόφευκτο θάνατό του .
Το ποίημα αποτελείται από 19 στίχους χωρίς ομοιοκαταληξία, στο περιεχόμενο των οποίων γίνεται ένα πέρασμα της ανθρώπινης ζωής . Ξεκινάει με τη γέννηση του ανθρώπου απ΄όπου ο άνθρωπος ξεκινά το ταξίδι του ανάλαφρος χωρίς τίποτα να τον βαραίνει . Σαν την ανοιξιάτικη γύρη . Ό, τι πιο ανάλαφρο και όμορφο υπάρχει στη φύση. Αργότερα ρίχνει ρίζες και αποκτά γερά στηρίγματα όπως ένα δέντρο . Ο άνθρωπος έχει ανάγκη τις ρίζες. Έχει ανάγκη όμως και τον ουρανό , το όνειρο , την ελευθερία. Κατόπιν κάνει λόγο για τις δυσκολίες και τις κακουχίες που αντιμετωπίζει κάθε άνθρωπος μετά την ενηλικίωσή του , δυσκολίες που πάντα καταφέρνει να ξεπερνά και να παραμένει όρθιος και δυνατός . Καταφέρνει να αναπληρώνει και τις τυχόν απώλειες. Υλικές , ψυχικές , πνευματικές ακόμα και σωματικές . Στο τέλος όμως έρχεται ένα δυνατό χτύπημα από έναν αέρα που κανείς δεν ξέρει από που προέρχεται . Τώρα ο άνθρωπος χάνει πια όλες του τις δυνάμεις . Για λίγο μόνο μπορεί να αντέξει και στο τέλος παραδίδεται στη μεγάλη νύχτα .
Το μήνυμα του ποιήματος είναι αισιόδοξο και απαισιόδοξο συγχρόνως . Ναι μεν γεννιόμαστε και ζούμε , ξεπερνάμε τις δυσκολίες και προχωράμε αλλά όλοι έχουμε ένα αναπόφευκτο τέλος.
Ευχαριστούμε την συνάδελφο και συγχωριανή μας Μαρία Γιατρέλη
