Ιγνάτης Ψάνης

Περίπου 4.000 αναγνώστες έχουν διαβάσει στο “πανόραμα πολιχνίτου” το άρθρο της Καθηγήτριας κας Αντωνίας Κατερίνη με τον τίτλο “Δεν έχω τίποτα να πω μόνο να δείξω”, που αναφέρεται στην Αρχιτεκτονική του χωριού μας. Είναι εντυπωσιακό το νούμερο και αποκαλύπτει το ενδιαφέρον των ανθρώπων γι’ αυτόν τον θησαυρό που έχουμε, για τον οποίο πάρα πολλοί έχουν εκφραστεί με τα καλύτερα λόγια και δημόσια και ιδιωτικά, αλλά δεν έχει αναδειχθεί δυστυχώς. Εμείς και όταν είχαμε την ευθύνη της σύνταξης του “ΠΟΛΙΧΝΙΑΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ” σε κάθε φύλλο της εφημερίδας ανεβάζαμε και ένα από τα εξαίρετα αυτά σπίτια, που τα συνοδεύαμε και με την ταυτότητά του, αλλά και από τον ιστότοπό μας, ” το πανόραμα πολιχνίτου” θα συνεχίσουμε, γράφοντας και μιλώντας γι’ αυτά.

Η Τοπική Κοινότητα, ο Δήμος, η Περιφέρεια, ο επιστημονικός κόσμος του χωριού, όλοι όσοι ζούμε και τα βλέπουμε δεν έχουμε κανένα χρέος σε όσους τα έφτιαξαν, σε αυτούς που θα τα παραδώσουμε;

Κάποια σοβαρή προσπάθεια είναι στα σκαριά, για την οποία θα σας ενημερώσουμε στην ώρα της.

Η σημερινή δημοσίευση αφορά στο δεύτερο μέρος της εκδήλωσής μας, που αναφέρεται το αρχιτεκτονικό μας απόθεμα, του οποίου δεν εντυπωσιάζει μόνο η ποιότητα αλλά και η ποσότητα.

Προηγήθηκε το κατατοπιστικό μέρος – εισαγωγικό θα λέγαμε, για να κατανοηθεί ο χρόνος, ο τρόπος και τα μέσα κατασκευής των σπιτιών και ακολούθησε η προβολή πάρα πολλών φωτογραφιών, μέρος των οποίων σχολιάσαμε, με τη βοήθεια της συγχωριανής μας αρχιτεκτόνισσας κας Έλλης Καλοκαιρινού από την εποχή που ήμαστε στον Σύλλογο της Αθήνας.

Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες προέρχονται από την εποχή του “ΠΟΛΙΧΝΙΑΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ”

Α’ ΜΕΡΟΣ   ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το Αρχιτεκτονικό – Οικιστικό αποτύπωμα του Πολιχνίτου

Ο Πολιχνίτος δοκιμάστηκε το 1850 από μία μεγάλη παγωνιά ( ο μεγάλος καμός ) που κατέστρεψε μεγάλο μέρος του ελαιώνα και το 1867 όπως και το 1889 από δύο μεγάλους σεισμούς. Και τα δύο αυτά γεγονότα των φυσικών καταστροφών, όπως θα λέγαμε σήμερα, τελικά λειτούργησαν θετικά για την περιοχή. Από τη μία υποχρέωσε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού να μεταναστεύσει στη Σμύρνη, στην Αλεξάνδρεια, στις παραδουνάβιες χώρες με αποτέλεσμα να συρρεύσει πολύ χρήμα, το οποίο επενδύθηκε και από την άλλη υποχρεώθηκε ο ντόπιος πληθυσμός να ανοικοδομήσει εκ νέου τον οικισμό του. Νέου τύπου ανθεκτικές πετρόχτιστες κατοικίες αναμόρφωσαν τον Πολιχνίτο, ο οποίος από τα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα παρουσιάζει μία εξαιρετική οικονομική άνθηση, η οποία ενισχύεται και με την άφιξη χιλίων περίπου προσφύγων από το απέναντι μικρασιατικά παράλια το ’22.

Το χωριό είναι γεμάτο από πανέμορφα σπίτια, ευτυχώς σε πολύ καλή κατάσταση ακόμη τα περισσότερα, με διατηρημένη μία ελκυστική αρχιτεκτονική, δομικό στοιχείο της οποίας είναι η ντόπια καφεκόκκινη και ροζ πέτρα,που λέγεται ιγνιμβρίτης, ο γνωστός Πυρόλιθος της Λέσβου. Είναι ηφεστειακό πέτρωμα, καφεκόκκινο, με αποχρώσεις γκρι, μαλακή πέτρα, που δουλεύεται σχετικά εύκολα και με την πάροδο του χρόνου, όταν εκτίθεται, σκληραίνει. Αυτήν, λοιπόν, την πέτρα επέλεξαν οι λεγόμενοι πελεκάνοι ή πετράδες και από την οποία είναι φτιαγμένα  αυτά τα υπέροχα αστικά σπίτια, πριν το 1950, που στολίζουν εντυπωσιακές προσόψεις με επιβλητικά αετώματα, μπαλκόνια με σιδερένια, μαρμάρινα και πέτρινα φουρούσια, κιονόκρανα, λαξευτά επίκρανα, ποικίλα ανάγλυφα, εκπληκτικές κορνίζες, τα γνωστά εδώ σωβελίκια, θυρώματα και ανώφλια με σκαλιστές  παραστάδες και συχνά εσοχές, με ίχνη από παλιά ζωγραφική. Και είναι πολλά, πάρα πολλά. Για αυτό και ο Πολιχνίτος από το 1980 είναι κηρυγμένος παραδοσιακός οικισμός και περίπου 100 σπίτια θεωρούνται και διατηρητέα πλέον.

Τα περισσότερα σπίτια χτίστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του εικοστού μέχρι και το μεγάλο πόλεμο, κυρίως το 1905-1909 και 1920. Τα υλικά τα οποία χρησιμοποιούσαν ήταν απλά κι όλα ντόπια, πέτρα ξύλο και χώμα. Η πέτρα από τα νταμάρια πού βρίσκονταν στην περιοχή των θερμοπηγών και το ξύλο από τα γύρω δάση. Σχέδια για το χτίσιμο δεν υπήρχαν. Ο κάλφας, ο αρχιμάστορας, με την εμπειρία του και την άψογη αισθητική του κανόνιζε τα πάντα, πώς μία πελεκητή πέτρα συνταιριάζει με την άλλη, ανάλογα και με το σκάλισμα βέβαια. Οι τοίχοι έχουν πελεκημένα και σταυρωτά τοποθετημένα αγκωνάρια στις γωνίες τους, για να υπάρχει η απαραίτητη αντοχή στο μεγαλύτερο ύψος. Οι πέτρες αυτές προεξέχουν από το υπόλοιπο χτίσιμο και δημιουργούσαν ένα αισθητικά όμορφο σύνολο με τα πελεκητά της πόρτας και των παραθύρων,

Ο οικισμός παρουσιάζει τρεις τύπους παραδοσιακό σπιτιών.

-Ο πρώτος είναι ο τύπος του παλιού αρχοντικού, εντυπωσιακά σπίτια τετράγωνα μεγάλων διαστάσεων διώροφα και με υπόγειο, με περίτεχνες κορνίζες, και εντυπωσιακές σκάλες με εξίσου εντυπωσιακή διακόσμηση.

– Ο δεύτερος τύπος είναι αυτός των κλασικών σπιτιών, ορθογώνια, κάπως μικρότερων διαστάσεων, χωρίς υπόγειο. Στο ισόγειο έχουν δύο δωμάτια το ένα ήταν ο αποθηκευτικός χώρος, το λεγόμενο  “κατώνι” από το κατώγειον και το δεύτερο ο χώρος υποδοχής το λεγόμενο” κατεβατό”, με το μεγάλο τζάκι. Μπαίνεις απευθείας  από το δρόμο, λιτές γραμμές στην αρχιτεκτονική τους.

– Ο τρίτος τύπος σπιτιών, που χτίστηκαν μετά το ’22  στέγασαν τους πρόσφυγες και απλά εξυπηρετούσαν τις ανάγκες της κατοίκησης, ισόγεια με χαμηλό υπόγειο. Μικρά σπίτια, κολλητά, χωρίς διακόσμηση.

Η κα Κατερίνη Αντωνία, Πρόεδρος των Αρχιτεκτόνων Ελλάδας, η οποία μέσω του Κ. Κουκούλα έχει γνωρίσει και μελετήσει την αρχιτεκτονική του χωριού μας, σχολιάζει τα παρακάτω:

“Ιδιαίτερα οι κατοικίες, κατά κανόνα διώροφες, παραπέμπουν περισσότερο σε αστικές κοινωνίες με αναφορές τόσο σε μία νεοκλασική τυπολογία όσο και στο ευρύτερο διεθνές και βαλκανικό στυλ της περιόδου που φτιάχτηκαν. Κάποιες χαρακτηριστικές κατοικίες έχουν μεγαλύτερη, ισχυρότερη αναφορά στην νεοκλασική τυπολογία και στη συμμετρία, ενώ παράλληλα έχουμε και την απόκλιση από την κλασσική τυπολογία που παρατηρείται από την ανατροπή της συμμετρίας από ένα διάκοσμο με εκλεπτικιστικές διαφορές αλλά και την πολύ χαρακτηριστική και ιδιαίτερη για την εποχή τυπολογία της εισόδου σε εσοχή.”

Ιδιαίτερο μορφολογικό ιδίωμα των κατοικιών αποτελούν οι παραστάδες, τα υπέρθυρα και οι υπόλοιπες γλυπτολυπτικές, εξαιρετικού ενδιαφέροντος κατασκευές, που αξιοποιούν την τοπική πέτρα αλλά και αναδεικνύουν μία μεγάλη λιθογλυπτική παράδοση.

 Υπάρχουν διαφορετικές λογικές στη διαχείριση της πέτρας, έχουμε την λιθοξοϊκή τέχνη δομικά στοιχεία, όπως είναι οι τοίχοι, οι τοιχοποιίες και οι στέγες. Έχουμε όμως και την λιθοξοϊκή τέχνη σε περισσότερο διακοσμητικά στοιχεία, είτε με μία λογική πιο κοντά σε μία καμπυλόμορφη και εκλεπτικιστική παράδοση είτε και στην πιο γεωμετρική παράδοση.”

Β΄ΜΕΡΟΣ ΠΡΟΒΟΛΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

Επειδή είναι αδύνατον να ανεβάσουμε το σύνολο των σπιτιών και των επί μέρους δομών, περίπου 60, γι΄αυτό κάναμε μια μικρή επιλογή και μερικά συνοδεύονται με αποσπάσματα των παρουσιάσεων της κας Έλλης Καλοκαιρινού.

Πρόκειται για δύο σπίτια τα οποία χτίστηκαν το 1908 χρόνια κατά την οποία υπήρξε μεγάλη οικοδόμηση στο χωριό. Η κύρια είσοδος σε εσοχή μία έξυπνη λύση για να μη βγαίνουν τα σκαλοπάτια στο δρόμο. Παράλληλα δίνεται η δυνατότητα ανάπτυξης διακοσμητικών σκαλισμάτων  στην πέτρα τα οποία καταλήγουν σε αιολικού ρυθμού κιονόκρανα, με σαφείς επιρροές από τον Ναπαίο Απόλλωνα. Η Αρμονία και ισορροπία της όψης παραπέμπει σε νεοκλασική γραμμή. Ένα επιβλητικό αέτωμα σε συνδυασμό με την κεντρική εσοχή για τον εξώστη μεταλλικά φουρούσια δίνει κύρος στο αρχοντικό.

Σπίτι που χτίστηκε το 1935, όπως λέει και η  επιγραφή. Η απόληξη των γωνιακών λίθων φέρει έλικες Ιωνικού ρυθμού. Οι καμπύλες στη μορφολογία και στην εξωτερική διακόσμηση του κτιρίου δίνει την εντύπωση ελευθερίας και της αφθονίας.

Ένα από τα ωραιότερα κτίρια του χωριού, χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο. Τι είναι το πιο πολύ φωτογραφημένο παραδοσιακό κτίριο του Πολιχνίτου. Πρόκειται για παλιό αρχοντικό ορθογώνιο διώροφο με υπόγειο και στέγη. Το κτίριο χαρακτηρίζεται από ισορροπία στη Διάπλαση του όγκου καθαρότητα των αρχιτεκτονικών μορφών και συμμετρία στα ανοίγματα. Οι ποδιές και τα πρέκια των κουφωμάτων έχουν κατασκευαστεί από κατεργασμένες λίθους σοβελίκια

Από την επιγραφή μαθαίνουμε πως χτίστηκε το 1926-Εντυπωσιάζουν οι διαδοχικές διακοσμήσεις στην είσοδο του ορόφου, που συνδυάζονται με τα καλαίσθητα παράθυρα, πλουσιότερα από αυτά του ισογείου που καταλήγουν στο αέτωμα, δίνοντας συμμετρικό ύψος στο κτίσμα. Η εν γένει εμφάνιση του κτίσματος αποκαλύπτει, με τον κήπο και τις γλάστρες να στολίζουν τα παράθυρα, καλαίσθητους ενοίκους, ανάλογους του σπιτιού

Το κτίριο αυτό αποτελεί  χαρακτηριστικό δείγμα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής  του 19ου αιώνα. Έχει ηλικία πάνω από 100 χρόνια. Ένα αριστούργημα αισθητικής, επιβλητικότητα και κάθε της αισθητικής δόμησης, απόλυτα συμμετρικό.

To υπέροχo αυτό ξενοδοχείο, ένα από τα δύο που είχε το χωριό χτίστηκε το 1938 βρίσκεται στην είσοδο του χωριού. Πρόκειται για ένα καλαίσθητο και ευρύχωρο ξενοδοχείο το οποίο ονομάστηκε ξενοδοχείο Olympus Palace καθώς έμοιαζε με  ένα μικρό παλάτι. Είχε δέκα δωμάτια και ένα σαλόνι έτοιμο να υποδεχθεί μυτιληνιούς εμπορικούς αντιπροσώπους δικαστές και δικηγόρους που έχουν ανάγκη από αξιοπρεπές κατάλυμα στον πολιχνίτο. Νεοκλασικό κτίριο ορθογώνιο σε κάτοψη από τρεις ορόφους το κτίριο παρουσιάζει μία διακοσμημένη πρόσοψη με μεγάλο εξώστη με λίθινα φουρούσια, με  παραστάδες  με επίκρανα κορινθιακού ρυθμού περίτεχνο γείσο που προεξέχει και στηθαίο. Οι περίτεχνες κορνίζες των μεγάλων ανοιγμάτων, τα σουβελίκια, πλαισιώνουν τα ανοίγματα του πρώτου ορόφου και τονίζουν την ρυθμικότητα, θυμίζοντας την οικονομική άνθιση του μεσοπολέμου. Το κτίριο αποπνέει μία λιτή αυστηρότητα Και αποτελεί σημείο αναφοράς για το χωριό.

 

Τριώροφο επιβλητικό κτίριο χτισμένο το 1927, όπως προκύπτει από την επιγραφή Ανήκει στην κατηγορία του παλιού αρχοντικού. Συμμετρικό, εντυπωσιακό κτίσμα που αποδίδει και τον πλούτο του ιδιοκτήτη.

Ενοχλεί η εικόνα που βλέπουμε. Δυο υπέροχα σπίτια εγκαταλελειμμένα, με εμφανή τα σημάδια της εγκατάλειψης, Όμως η συντήρηση των σπιτιών αυτών είναι  κοστοβόρα, δύσκολα την αναλαμβάνει ο καθένας, οπότε η μόνη λύση είναι η κρατική στήριξη.

Η ομορφιά της αιολικής τοιχοποιϊας σε λίγα τετραγωνικά, της αισθητικής, της συμμετρίας, της τέχνης και της τεχνικής.

Από την επιγραφή μαθαίνουμε ότι χτίστηκε το 1931. Το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως συμβολαιογραφείο. Η γωνιακή  αποτίμηση προκαλεί τον περαστικό. Χαρακτηριστικό του κτηρίου είναι τα καμπύλα υπέρθυρα στην απόληξη των οποίων φέρει έλικες Ιωνικού ρυθμού καθώς επίσης διακοσμητικές ροζέτες κάτω από τις ποδιές των ανοιγμάτων.