Μουσείο Μπενάκη – κα Νένα Γαλανίδου – Ροδαφνίδια
Ιγνάτης Ψάνης
Ο ιστότοπός μας ανάμεσα στα ενδιαφέροντά του όχι μόνο δεν παρέλειψε, απεναντίας πρόβαλε συχνά και όποτε είχε κάποια πληροφορία ή λόγο το σημαντικότατο και αξιολογότατο για την περιοχή μας, και όχι μόνο, θέμα των ανασκαφικών δραστηριοτήτων της κας Νένας Γαλανίδου στα Ροδαφνίδια.
Τα Ροδαφνίδια, που με την ασίγαστη προσπάθειά της, την επιμονή της και τη μεθοδικότητά της έμελλαν να ξεκινήσουν μια διαδρομή στον χώρο και στον χρόνο, που υπερέβη τα εθνικά σύνορα και απέκτησαν πια μέσω των διεθνών συνεργασιών, που επιτεύχθηκαν, διεθνή αναγνωρισιμότητα. Νοιώθουμε ότι και εμείς από τη μεριά μας προσφέρουμε στο μέτρο των δυνατοτήτων μας στον αγώνα που καταβάλλεται, αφενός γιατί και τα μέρη μας αναγνωρίζονται ως βασικό γεωγραφικό ορόσημο στην “πορεία που διήνυσαν τα προγονικά είδη του ανθρώπου” και για το “πότε γεννιέται η φόρμα για τη δημιουργία της Γλυπτικής”. Και αφετέρου γιατί πιστεύουμε πως η αρχαιολογική σκαπάνη θα επεκταθεί στην περιοχή μας, αποκαλύπτοντας κι άλλα ευρήματα και επιπλέον διότι θα κινηθεί το ενδιαφέρον μιας ξεχωριστής κατηγορίας ανθρώπων να επισκέπτονται τα μέρη μας, καθότι ελπίζουμε και στη δημιουργία ενός μικρού αλλά σύγχρονου και ελκυστικού μουσείου.
Τα γράφουμε όλα αυτά λόγω της πολύ αξιόλογης και μοναδικής για τα ελληνικά χρονικά έκθεσης, που πραγματοποιήθηκε με κάθε επισημότητα στο Μουσείο Μπενάκη στις 26 Σεπτεμβρίου και ώρα 20.00 υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας, κας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και στην οποία η κα Νένα Γαλανίδου με επίπονη και συστηματική προεργασία έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Η έκθεση: «Οι απαρχές της γλυπτικής. Αρχαιολογικά ευρήματα από τον Παλαιό Κόσμο και τη Λέσβο 2,5 εκατομμύρια έως 50.000 χρόνια πριν από σήμερα». Διοργανώθηκε από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Μουσείο Μπενάκη και την Περιφέρεια Κρήτης, με τη συμβολή της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και του Δήμου Δυτικής Λέσβου.
Μπαίνει, λοιπόν, και η Λέσβος, τα Ροδαφνίδια, στον παγκόσμιο παλαιολιθικό χάρτη και συναρτάται με χώρες και τόπους ιδιαίτερου ανθρωπολογικού ενδιαφέροντος. Την έκθεση πλαισιώνει και ένας αστερισμός αξιόλογων ξένων επιστημόνων.
Δυστυχώς, η μέρα και η ώρα συνέπεσαν με την ομιλία που είχαμε για την προβολή της περιοχής μας και την παρουσίαση των αρχιτεκτονικών αποθεμάτων του χωριού μας και δεν μπορέσαμε να παρευρεθούμε. Έχουμε όμως ενημερωθεί.
Θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην επισκεφτούμε όλοι, κυρίως οι Λέσβιοι την έκθεση. Μπαίνοντας στο site του Μουσείου θα έχουμε τις πληροφορίες που θα μας χρειαστούν.
Αρχικά αναδημοσιεύουμε το video που μας έστειλε η κα Ν. Γαλανίδου από την ημέρα των εγκαινίων και στη συνέχεια ένα πολύ κατατοπιστικό άρθρο.
Τότε που γεννιόταν η τέχνη
Λίθινα εργαλεία που κατασκευάστηκαν εκατομμύρια χρόνια πριν από τους προϊστορικούς μας προγόνους και τα οποία δίνουν πληροφορίες για τις δεξιότητες, την ευρηματικότητα αλλά και την αισθητική τους. Λίθινα έργα από τον Παλαιό Κόσμο, δηλαδή από αρχαιολογικές θέσεις της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. «Μορφές σε λίθο» που εικονίζουν κυρίως πτηνά αλλά και πρόσωπα.
‘Ολα αυτά παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα όπως και τα λίθινα εργαλεία της Αχελαίας τεχνικής παράδοσης από τη Λέσβο. Συνομιλούν στην έκθεση «Οι απαρχές της γλυπτικής. Αρχαιολογικά ευρήματα από τον Παλαιό Κόσμο και τη Λέσβο 2,5 εκατομμύρια έως 50.000 χρόνια πριν από σήμερα» στο Μουσείο Μπενάκη.
Εντυπωσιακός χειροπέλεκυς, Ουέστ Τοφτς, Νόρφολκ, Αγγλία περίπου 500.000 – 300.000 χρόνια, λαξευμένος γύρω από απολίθωμα όστρακου. Πρόκειται για το πιο γνωστό παράδειγμα χειροπέλεκυ που κατασκευάστηκε ενσωματώνοντας το απολίθωμα.
Ο χειροπέλεκυς, πολυχρηστικό εργαλείο με τεράστια διάρκεια ζωής πάνω από 1,5 εκατομμύριο χρόνια, θεωρείται ένα από τα μακροβιότερα εργαλεία στην Ιστορία. Προέκταση του σώματος, εμφανίστηκε στη Νότια Αφρική και από εκεί εξαπλώθηκε στην Ευρώπη, την Κίνα, κ.α. Ενας από τους πολλούς χειροπελέκεις που παρουσιάζεται στην έκθεση με προέλευση από τη Νότια Αφρική, κατασκευασμένος από σιδηρίτη (μόλις 23,5×10,8 εκ.), με ηλικία περίπου 600.000 χρόνων, αποτελεί σπάνιο παράδειγμα για την εξαιρετική επιλογή της πρώτης ύλης αλλά και για τη συνειδητή προσπάθεια να τονιστούν τα διαφορετικά χρωματικά στρώματα του λίθου.
Είναι εξίσου εντυπωσιακός, όπως και το φυσικό βότσαλο Μακαπάνσχατ από ίασπι, περίπου 2,5 εκατομμυρίων χρόνων, επίσης από την Αφρική, το αρχαιότερο γνωστό παράδειγμα αντικειμένου που δεν έχει υποστεί παρέμβαση αλλά η ομοιότητα του προσώπου που απεικονίζει προέτρεψε κάποιον από τους Αυστραλοπίθηκους να το συλλέξει. Οι αρχαιολόγοι που το ανακάλυψαν κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι κάποιος το μετέφερε στο Μακαπάνσχατ καθώς στη συγκεκριμένη τοποθεσία δεν υπάρχει ίασπις. Αλλά ποιος και γιατί; Η έκθεση παρουσιάζει λίθινα τέχνεργα, αντικείμενα που προήλθαν μετά την ανθρώπινη σκόπιμη επεξεργασία στην ύλη προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σε συγκεκριμένες λειτουργίες με κύριους τους τύπους: λιάνιστρα, σφαιροειδή, χειροπελέκεις, κοπείς και αξίνες. Αλλη κατηγορία εκθεμάτων αποτελούν οι μορφές σε λίθο, φυσικές πέτρες δηλαδή που απεικονίζουν μορφές ζώων, κυρίως πουλιά αλλά και πρόσωπα.
Χειροπέλεκυς Νιγηρίας, περ. 800.000 – 300.000 χρόνων. Τέχνεργο που φέρει ασαφές πρόσωπο και πλαισιώνει επίσης μια οπή
Η έκθεση βασίζεται στην αντίστοιχη «First Sculpture: From Handaxe to Figure Stone («Οι απαρχές της γλυπτικής: από τον χειροπέλεκυ στις μορφές σε λίθο») που διοργανώθηκε το 2018 από το Κέντρο Γλυπτικής Νάσερ, στο Ντάλας. Στην αθηναϊκή εκδοχή της έχει εμπλουτιστεί με παλαιολιθικά ευρήματα από τη Λέσβο, την Αφρική και την Ευρασία. Παρουσιάζονται στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων στο Μουσείο Μπενάκη και υποστηρίζονται από επεξηγηματικά κείμενα, αναλυτικές λεζάντες και έναν μεγάλο χάρτη που απεικονίζει τις χώρες και τις διαδρομές. Διοργανώνεται από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Μουσείο Μπενάκη και την Περιφέρεια Κρήτης, με τη συμβολή της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και του Δήμου Δυτικής Λέσβου. Επιστημονικά επιμελήθηκαν την έκθεση η Νένα Γαλανίδου, καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, και ο Τhomas Wynn, καθηγητής Γνωσιακής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, και καλλιτεχνικά ο Tony Berlant, εικαστικός καλλιτέχνης.
Το φυσικό βότσαλο Μακαπάνσχατ από ίασπι, με ηλικία περίπου 2,5 εκατομμύρια χρόνια.
«Για να κατανοήσουμε την ανθρώπινη συνθήκη, έπρεπε να κατανοήσουμε την πορεία που διήνυσαν τα προγονικά είδη του ανθρώπου. Σε αυτά ανοίγει ένα παράθυρο η έκθεση και συστήνει μια πρόταση διαφορετική. Πότε γεννιέται η φόρμα στην ιστορία της γλυπτικής;» αναρωτήθηκε κατά την παρουσίαση η κ. Γαλανίδου.
«Στα προγονικά είδη κάποιοι τεχνίτες νιώθουν την ανάγκη πέρα από τα χρηστικά εργαλεία να δημιουργήσουν κάτι ξεχωριστό. Αλλοτε με τις πρώτες ύλες και άλλοτε με τη συμμετρία». Η κ. Γαλανίδου είναι ψυχή της διοργάνωσης. «Κυοφορώ αυτή την έκθεση από το 2018 που την είδα στο Ντάλας. Είχα την τύχη να εμπνευστεί ο Γιώργης Μαγγίνης και να τη μεταφέρουμε στο Μουσείο Μπενάκη» είπε χθες και μίλησε για τη συστηματική ανασκαφή στα Ροδαφνίδια της Λέσβου, μια από τις παλαιότερες αρχαιολογικές θέσεις στην Ελλάδα καθώς στην επιφάνεια και στο υπέδαφος έχουν ανακαλυφθεί λίθινα εργαλεία και άλλα ευρήματα που ανάγονται στην αχελαία τεχνική παράδοση, τη μακροβιότερη στην Ιστορία της ανθρώπινης τεχνολογίας και του ανθρώπινου πολιτισμού. Η ανασκαφή ξεκίνησε το 2012 από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, αλλά την αρχαιολογική θέση είχαν εντοπίσει 12 χρόνια νωρίτερα ο Χάρης Χαρίσης, η Πασκάλ Ντουράντ και ο Μάκης Αξιώτης, οι οποίοι αναγνώρισαν τα πρώτα λίθινα εργαλεία και άλλα ευρήματα που παρέδωσαν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. «Μαζί με όλο το αφήγημα σας καλούμε να αναστοχαστούμε και τη σημασία της Ελλάδας ως εισόδου των προγονικών ειδών» είπε η κ. Γαλανίδου.
Η συνομιλία των ελληνικών ευρημάτων με τα υπόλοιπα αναδεικνύει τη σημασία του Αιγαίου ως πύλης εισόδου των πρώτων κατοίκων της Ευρώπης. «Ταυτόχρονα, τεκμηριώνει το ειδικό βάρος της ατελώς γνωστής παλαιολιθικής κληρονομιάς του Αιγαιακού Αρχιπελάγους στην ιστορία της τέχνης, του πολιτισμού και των ανθρώπινων ροών στα βάθη της προϊστορίας, σε μια περίοδο πριν από τη γραφή, κατά τη διάρκεια της οποίας τα τεχνολογικά επιτεύγματα και οι αισθητικές αναζητήσεις εγγράφονται στον λίθο» σημειώνουν οι διοργανωτές.
Ο μέχρι τώρα κανόνας της ιστορίας της τέχνης αναγνωρίζει ως αρχαιότερα καλλιτεχνικά δείγματα τα γλυπτά των παλαιολιθικών «Αφροδιτών», τη ζωγραφική, τα χαράγματα και τα ανάγλυφα στις παρειές των σπηλαίων, με πιο γνωστά τα σπήλαια του Λασκό και της Αλταμίρα, όλα έργα του είδους μας, Homo sapiens. Η έκθεση υποστηρίζει ότι η αισθητική αφύπνιση εμφανίζεται στην ιστορία του πολιτισμού πολύ νωρίτερα από ό,τι ήταν μέχρι σήμερα αποδεκτό.
Η έκθεση συνοδεύεται από κατάλογο (ελληνικά, αγγλικά), ξεναγήσεις για το κοινό, ομιλίες ειδικών από όλο τον κόσμο, κ.ά. (αναλυτικά στο σάιτ του μουσείου).
Πληροφορίες: Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού (Κουμπάρη 1, Αθήνα) Διάρκεια έκθεσης: 27/09/2023 – 07/01/2024
Πηγή:https://www.efsyn.gr/tehnes/art-nea/405710_tote-poy-genniotan-i-tehni
Πρόκειται για την πρώτη μεγάλης κλίμακας έκθεση παλαιολιθικών εκθεμάτων που διοργανώνεται στη χώρα μας, φέρνοντάς μας πιο κοντά στις καταβολές μας και ανοίγοντας ένα παράθυρο στα προγονικά είδη που προηγήθηκαν του δικού μας, του Homo sapiens. Και εκείνα τα είδη κατασκεύαζαν εργαλεία, επέλεγαν εντυπωσιακά πετρώματα, επιδίωκαν τη συμμετρία, τους έδιναν δακρυόσχημα και σφαιρικά σχήματα και ενίοτε δημιουργούσαν το χρηστικό εργαλείο τους έχοντας ως κεντρικό σημείο αναφοράς ένα φυσικό αποτύπωμα στο πέτρωμα!
