Μελετούν και “αυτοσχεδιάζουν” Μακρής και Καλαθάς-Μέρος 6ο

Τάσος Μακρής

Γυρίζ’ σα του ξικαπίστρουτου του μλαρ’

Η ντοπιολαλιά μας διαμορφώθηκε σε χρόνους που οι άνθρωποι, που τη μίλησαν, ζούσαν κοντά στη φύση και ήταν επόμενο να δανείζονται εικόνες από αυτήν, για να διαπράξουν λέξεις,, φράσεις σχήματα λόγου,, παροιμίες ώστε να επικοινωνούν σύντομα και εύστοχα. Για να γίνει κατανοητή σε μας η παρομοίωση κάποιου με “ξικαπίστρουτου μλαρ”, απαιτείται φιλολογική ανάλυση. Ίσως όμως αξίζει τον κόπο.

Το” καπίστρι” είναι το χαλινάρι και τη λέξη πήραμε από τη Λατινική. Τα υποζύγια του τόπου μας άλογα, μουλάρια, γαϊδούρια φορούσαν το εξάρτημα αυτό για να τιθασέβονται και να οδηγούνται. Τότε ήταν καπιστρωμένα, ενώ δίχως αυτό ήταν ξικαπίστρουτα, άρα και  ελεύθερα. Την ελευθερία τους χαιρόταν περιφερόμενα ανέμελα στους αγρούς. Από τα τρία υποζύγια το πιο ελευθεριαζον ήταν το μουλάρι και είναι ο λόγος για τον οποίον επιλέχθηκε να πλαισιώσει την παροιμιακή μας φράση. Είναι γνωστό ακόμα και το άγχος του Πλωμαρίτη στο τραγούδι: ” Θ’ανάψου του φανάρ΄να πα΄να βρω του μλαρ”.

Η φράση βέβαια δεν διατυπώθηκε για την περιγραφή ενός ελεύθερου ζώου αλλά ενός ανθρώπινου όντος, που παρομοιάζεται με το ελεύθερο ζώο. Για να γίνει αυτή η παρομοίωση, σημαίνει πως οι κοινωνίες, που τη διατύπωσαν, την αποδέχτηκαν και τη μετέφεραν στους επιγινόμενους, είχαν κάποια ευαισθησία στο θέμα της ελευθερίας. Τα μέλη τους διέπονταν από αρχές και οι κινήσεις τους ήταν άμεσα ελεγχόμενες. Όλοι φορούσαν το καπίστρι τους και μετρούσαν τα βήματά τους. Η άσκοπη περιφορά και περιπλάνησή τους επέσυρε την παρομοίωση με το ελεύθερο μουλάρι, το οποίο η ελευθερία συνοδεύεται πάντα με ζημιές στις καλλιέργειες. Έτσι και η ανθρώπινη ανεξέλεγκτη ελευθερία δεν μπορεί να είναι μόνο άσκοπη αλλά σίγουρα και επιζήμια.

Η ελευθερία είναι έννοια πολυδιάστατη και επειδή η φράση μας θα φτιαχτηκε στον Μεσαίωνα, ίσως και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, δεν γίνεται πιστευτό πως οι πρόγονοί μας θα μπορούσαν να κατανοήσουν πλήρως την έννοια και τη σημασία της ελευθερίας. Το μόνο, λοιπόν, που τους απασχολούσε ήταν η άσκοπη σπατάλη του χρόνου και η επιζήμια ελευθεριότητα. Σε αυτά τα πλαίσια η παρομοίωση με το ¨ξικαπίστρουτου του μλαρ”  απόλυτα πετυχημένη.