Νταβούλια και χταποδόσπιτα

Τάσος Μακρής

Αν αποφασίζαμε να μην κρύψουμε κάτω από το χαλί τα σκουπίδια-, προβλήματα που αντιμετωπίζει στους χρόνους μας ο πλανήτης Γη, αλλά συγχρόνως να μην πλατειάσουμε, θα έπρεπε να συνοψίσουμε σε μία άκρως ανησυχητική απειλή κατά της ζωής, που υπάρχει πάνω της. Οι ειδικοί αποφαίνονται πως η επί θύραις καταστροφή είναι καθ’ ολοκληρίαν ανθρωπογενής και οφείλεται στον ανθρώπινο υπερπληθυσμό και στον αδηφάγο υπερκατανάλωση του πολιτισμού του. Οι άνθρωποι παρερμηνεύοντας την εντολή του Θεού ” αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και κατακυριεύσατε την Γην”, όχι μόνο την κατακυρίευσαν, αλλά και την κατέφαγαν, προκαλώντας με τις ενέργειές τους οικολογική διαταραχή, η οποία σαν ντόμινο παρασύρει τον έναν μετά τον άλλο φυτικό ή ζωικό  οργανισμό σε εξαφάνιση από προσώπου γης και μάλιστα με επιτάχυνση, σαν πού κυλά ένα σώμα σε κατήφορο. Το χειρότερο όμως είναι πως τίποτα δεν κάνουμε για να επιβραδύνουμε, έστω, το τέλος μας. Το περιμένουμε μοιρολατρικά σαν το…” πεπρωμένο φυγείν αδύνατον”.

Την κατάσταση αυτή παρατηρούμε σε παγγήινο επίπεδο αλλά και σε τοπικό. Εδώ, επειδή είναι πιο ορατές οι οικολογικές διαταραχές και πιο ανιχνεύσιμες οι ευθύνες, προκαλούνται και στοχευμένα σχόλια και ζητούνται ευθύνες από υπηρεσίες, υπεύθυνους και πολιτικούς, οι οποίοι ασχολούνται με ό,τι άλλο της Διοίκησης και καθόλου σχεδόν με τις οικολογικές διαταραχές σε τοπικό επίπεδο. Αν χάνονται τα ψάρια, οι σουπιές και τα χταπόδια από τον Κόλπο Καλλονής, δεν θα πάθουμε τίποτα εμείς, μέχρι να τελειώσει η θητεία μας! Αν δεν έχει ο Κόλπος χταπόδια, έχουν τα σούπερ μάρκετ με τις εισαγωγές τους. Δεν θα καθίσουμε να σκάσουμε με τις ευαισθησίες των γραφικών οικολόγων. Αλλά ποιοι είναι αυτοί και γιατί διαμαρτύρονται; Τι συμβαίνει με αυτόν τον ενοχλητικό κόλπο; Πολλά συμβαίνουν κύριοι αδαείς. Συμβαίνουν από την εποχή του Αριστοτέλη του ανθρώπου εκείνου που είχε μάτια να βλέπει και μυαλό να καταλαβαίνει και προφήτευσε για τα μελλοντικά δεινά του Κόλπου Καλλονής.

Η “λιμνοθάλασσα”(όρος του Αριστοτέλη) του Κόλπου Καλλονής είναι ένα ευαίσθητο οικοσύστημα, θαυμαστό για την ικανότητά του να φιλοξενεί απίθανο αριθμό ειδών και να τα συντηρεί σε μεγάλες ποσότητες. Η διατροφική αλληλεξάρτηση όλων αυτών των ειδών καταδεικνύει στον παρατηρητή τον τρόπο, που είναι δομημένη η αλυσίδα της ζωής επί γης. Με την δήθεν άγρια για τους ανθρώπους αλλά φυσιολογικά ορθή μέθοδο να συντηρούνται τα μεγάλα ψάρια τρώγοντας στα μικρότερά τους, διατηρείται η ανάγκη για ισορροπία και ο απαιτούμενος πληθυσμός των ειδών για να υπάρχει η συνέχεια τους. Στην αλυσίδα αυτή παρεμβαίνει και ο άνθρωπος και τότε απαιτούνται επιστημονικές γνώσεις υπηρεσιακή και πολιτική βούληση, ίσως ακόμα και πολιτική τοποθέτηση, για να αποφευχθεί η καταστροφή. Γιατί ο άνθρωπος είναι αδηφάγο θηρίο. Αν τον αφήσεις ανεξέλεγκτο, θα πιάσει και θα φάει και το τελευταίο χταπόδι. Τα παιδιά μας ας το βλέπουν μόνο σε εικόνες, γιατί τη γεύση του θα την απολαύσουν, ίσως, με κανένα χημικό υποκατάστατο.

Για τον αλιευτικό πλούτο του Κόλπου, τις δυνατότητες του και την προστασία του χρειάζεται σοβαρή συζήτηση ειδικών και όχι ψαράδων και πολιτικών, γιατί αυτοί πάντα έδιναν λύσεις προς το συμφέρον τους, το οποίο κατά ανάγκη ήταν πάντα αντίθετο προς το συμφέρον της οικολογικής ισορροπίας του Κόλπου. Και επειδή οι τομείς αλιείας στον Κόλπο είναι όσοι και τα είδη του, εστιάζουμε εδώ μόνο στο πρόβλημα των μαλακίων, σουπιών και χταποδιών και στις καταστροφές που προήλθαν τα τελευταία χρόνια με νεοφερμένους μεθόδους αλίευσης τους.

Τα χταπόδια παλιά τα πιάναμε στο πυροφάνι με πετονιές (μπρακαρόλα) μες στα θαλάμια τους με γάντζο και με δίχτυα. Με όλους αυτούς τους τρόπους δεν καταφέραμε στους αιώνες και στις χιλιετίες που πέρασαν να τα εξαφανίσουμε. Το καταφέραμε στις δύο τελευταίες δεκαετίες μετά τα νταβούλια και τα τεχνητά θαλάμια. Τούτο έγινε γιατί αυτές οι δύο μέθοδοι είναι πολύ αποδοτικές.

Τα νταβούλια είναι παγίδες με χοντρά δίχτυα, που στηρίζονται με μεταλλικά στεφάνια σε σειρά, με τρόπο να σχηματίζεται ένας διχτένιος σωλήνας, στον οποίον μπαίνουν τα χταπόδια και παγιδεύονται. Στην παγίδα τους οδηγούνται με ένα άλλο συνεχόμενο, απλό δίχτυ, που τους κλείνει το δρόμο και τα καθοδηγεί στο σωλήνα. Όλο αυτό το σύστημα τοποθετείται στο βυθό, σχεδόν μόνιμα, και λειτουργεί συλλεκτικά νυχθημερόν. Ελέγχεται όταν ο καιρός το επιτρέπει και όταν ο  χταποδοσυλλέκτης έχει όρεξη. Με τον έλεγχο αφαιρείται ό,τι είναι παγιδευμένο και ξαναπέφτει στο βυθό για να συνεχίσει τη συλλογή του.

Τα τεχνητά θαλάμια πάλι εκμεταλλεύονται την εξυπνάδα του χταποδιού το οποίο ψάχνει να βρει να κρυφτεί-κατοικήσει, κατάλληλο χώρο- σπίτι, που οι ψαράδες το λένε θαλάμι η θολάμι. Του προσφέρουν λοιπόν θολάμι, το οποίο ευχαρίστως αποδέχεται το χταπόδι, δίχως να ξέρει τι το περιμένει. Έκαναν οι άνθρωποι πλαστικά χταποδόσπιτα, τα έδεσαν στη σειρά σε ένα μακρύ σχοινί και τα αμόλυσαν στο βυθό. Κατά διαστήματα, όπως και στα νταβούλια, στον έλεγχό τους, αφαιρούνται οι ανυποψίαστοι ένοικοι τους και ξαναπέφτουν την ίδια ώρα στο βυθό, περιμένοντας τους νέους αφελείς. Φαίνεται πως άνθρωποι και χταπόδια δεν διαφέρουν και το σωστό ποσοστό αφέλειας!

Οι δύο μέθοδοι χταποδοσυλλογής έχουν πλεονεκτήματα για τους ψαράδες και καταστροφικές συνέπειες για το οικοσύστημα, γιατί οι ψαράδες δεν είναι αναγκασμένοι να έχουν καμία έγνοια για τα εργαλεία τους, τα οποία δουλεύουν για αυτούς μόνα τους διαρκώς και φιλότιμα. ‘Οποτε τους βολεύει τρυγούν το αμπέλι τους και ήταν, πριν τελειώσουν τα χταπόδια αποδοτικότατο, για το οικοσύστημα, όμως, τα πράγματα δεν είναι καθόλου ευχάριστα. Η τραγική ελάττωση μέχρι εξαφανίσεως των χταποδιών είναι πραγματικότητα, που επιβάλλει να ασχοληθούμε δίχως καθυστέρηση και με τη δέουσα σοβαρότητα, με το πρόβλημα. Εκτός αν τέτοιες ευαισθησίες δεν θεωρούνται προβλήματα αλλά ενοχλητικές γραφικότητες βαρεμένων τον οικολογούντων!

Την ίδια χρονική περίοδο με τη μείωση του χταποδιών παρατηρήθηκε και μείωση των μαλακίων, των σουπιών, για τις οποίες ο Κόλπος ήταν κάποτε περήφανος. Αυτές βέβαια, πιο υποψιασμένες, ούτε στα νταβούλια μπαίνουν ούτε στα χταποδόσπιτα. Η μείωσή τους λοιπόν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σαν επιχείρημα για την αβλαβή χρήση των νταβουλιών και των χταποδοσπιτιών. Όμως υπάρχει και κάτι άλλο, γενικότερο, για όλους τους οργανισμούς, για τη ζωή, γενικά, επί της Γης. Για να έχει συνέχεια ένα είδος, είτε φάλαινα είναι είτε μικρόβιο, πρέπει να διατηρεί κάποιον αριθμό, γιατί προσφέρει διαρκώς άτομά του στο περιβάλλον, στο οικοσύστημα, στον φυσικό ανταγωνισμό. Όταν ένα είδος πέσει πληθυσμιακά κάτω από ένα όριο, το είδος γίνεται υποψήφιο προς εξαφάνιση από τον πλανήτη μας. Για να μη συμβεί αυτό, χρειάζεται πολλούς απογόνους. Όταν όμως δεν μένουν αρκετά χταπόδια γονείς, για να γεννήσουν, και όταν τα γεννημένα αυγά της σουπιάς καταστρέφονται, τότε πρέπει να σημάνουμε συναγερμό. Η αμέλεια και ίσως ο χλευασμός των αντιδρώντων, ισοδυναμεί με εγκληματική στάση κατά της ζωής.

Οι σουπιές δεν είναι μόνο ότι λιγόστεψαν και γεννούν ως εκ τούτου λιγότερα αυγά αλλά και αυτά που γεννούν δεν εκκολάπτονται όλα, γιατί καταστρέφονται με τις ανθρώπινες πρακτικές. Αυτό το είδος γεννά πολλά ή μάλλον αρκετά αυγά και έχει την αδυναμία να τα κολλά πάνω σε εξέχοντα αντικείμενα του βυθού, όπως κλαδιά από το βουνό, που κατέβασαν τα ποτάμια, σκοινιά και ό,τι άλλο πέταξαν οι άνθρωποι, φύκια, ατραγάνες και λοιπά. Τέτοιες ιδανικές εξάρσεις του βυθού βρίσκει στα ανθρώπινα νταβούλια και τα χταποδόσπιτα τους. Αν δει κανείς τα εργαλεία αυτά πώς τα στολίζουν οι σουπιές με τα αυγά τους, θα προτείνει όσο ανάλγητος κι αν είναι άμεση ακινητοποίησή τους μέχρι να εκκολαφθούν τα αυγά της σουπιάς. Η πρακτική, βέβαια, περιορίζεται σε συγκαταβατικό μειδίαμα, σε τέτοιες σκέψεις. Τα νταβούλια και τα χταποδόσπιτα σηκώνονται, καθαρίζονται από το προσοδοφόρο περιεχόμενο και τα ενοχλητικά αυγά και ξαναπέφτουν ελπιδοφόρα στο βυθό, αδιάφορα στις περιβαλλοντικές διαμαρτυρίες. Και οι κρατικές υπηρεσίες τι κάνουν, δε βλέπουν, δεν ακούν, δεν έχουν τύψεις, είναι ικανοποιημένες με την ευσυνειδησία τους; Ας μην ψάχνουμε ! Όλοι ξέρουμε να βολευόμαστε, να κυλά με τη θητεία μας και να απολαμβάνουμε το τουρκοαποκτηθέν χουζούρι μας. Ο υπάλληλος λέει:” δεν έχω νομικό εργαλείο”. Ο πολιτικός λέει:” δεν έχω ενημερωθεί”. Ο πολίτης λέει:” Με ποιον να τα βάλω; Το μάθημά μου το ξέρω: Δε γίνεται τίποτα!

Η πιο επικίνδυνη δικαιολογία για τη ραστώνη και την αβελτηρία μας, όμως, πρέπει να είναι ο ισχυρισμός ότι αυτά είναι μικρό προβληματάκια, που μπορούν να περιμένουν. Έχουμε γιγάντια προβλήματα να αντιμετωπίσουμε, με τέτοια θα ασχολούμαστε; Τώρα εγώ, ο αφελής, γιατί υποψιάζομαι ότι τα μεγάλα οικοδομούνται σιγά-σιγά από τα χιλιάδες άλυτα μικρά, που συσσωρεύονται και όλα μαζί γιγαντώνονται; Κι ακόμα: Πώς θα γίνει να καταλάβουμε τα σύνολα αν λείπουν από το οπτικό μας πεδίο τα υποσύνολα και τα στοιχεία, που τα συνθέτουν; Πώς θα γίνει κατανοητό το μεγαλύτερο πρόβλημα της εποχής μας τη κλιματική-οικολογική διαταραχή του πλανήτη μας, αν δεν είμαστε ικανοί να καταλάβουμε πώς λειτουργεί η διατροφική αλυσίδα της ζωής; Πώς θα καταλάβουμε τι θα συμβεί στον Κόλπο, αν λείψουν από αυτόν τα χταπόδια και οι σουπιές, που είναι δύο βασικοί κρίκοι της διατροφικής αλυσίδας, οι οποίοι εκτός της προσφοράς στο είδος τους (όταν είναι στη βρεφική ηλικία) έχουν διοριστεί και ρυθμιστές της ανεξέλεγκτης αύξησης του πληθυσμού των οστράκων;

Δουλεύοντας όλ’ αυτά στο ασθενικό μυαλό μου τείνω να πιστέψω πως και η αδιαφορία των πολλών, δήθεν αναρμόδιων και για τούτο ανεύθυνων δεν στερείται εγκληματικών ευθυνών! Είναι καιρός να αποκτήσουν και αυτή την οπτική γωνία μερικά προβλήματα που αφορούν στις ανθρώπινες κοινωνίες.

Σχόλιο

Ιγνάτης Ψάνης

Τον τελευταίο καιρό είχαμε συχνές ενοχλήσεις από διάφορους άλλους συγχωριανούς μας για το θέμα με το οποίο ασχολήθηκε ο αρθρογράφος. Το ψάξαμε προς διάφορες κατευθύνσεις και σας παραθέτουμε τις πληροφορίες που συλλέξαμε. Απευθυνθήκαμε πρώτα στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, από όπου πληροφορηθήκαμε ότι το Πανεπιστήμιο είχε υποβάλλει πριν από καιρό αίτημα στην Περιφέρεια  για η αποτύπωση των αλιευμάτων στον Κόλπο της Καλλονής. Από την Περιφέρεια πληροφορηθήκαμε ότι το αίτημα απορρίφθηκε για οικονομικούς λόγους από το Περιφερειακό Συμβούλιο. Έτσι δεν γνωρίζουμε και δεν ξέρουμε πότε θα μάθουμε ποια είναι η ποιότητα και η ποσότητα των αλιευμάτων στον Κόλπο μας!

Από τις συζητήσεις που κάναμε αποκομίσαμε το συμπέρασμα ότι, η όποια νομοθεσία ισχύει για τη λειτουργία αυτών των μέσων αλίευσης, προφανώς παραβιάζεται, με τις καταστροφικές συνέπειες που περιεγράφηκαν στο άρθρο. Τώρα, γιατί δεν ενδιαφέρονται, όσοι ευθύνονται για την παράβαση τέτοιων νόμων, που σχετίζονται άμεσα με τη διατήρηση της λειτουργίας του οικοσυστήματος και της φυσικής ισορροπίας, που και ο πιο άσχετος καταλαβαίνει τι θα ακολουθήσει, όχι στο μακρινό αλλά για στο εγγύς μέλλον, είναι ένα ζητούμενο, για το οποίο η τοπική κοινότητα συνολικά πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της.

Επίσης, συμπεράναμε ότι στην περίπτωση που η κατάσταση δεν μπορεί να παρακολουθηθεί, να ελεγχθεί, ώστε να μπορέσει η θαλασσινή οικογένεια των μαλακίων γενικότερα αλλά και το χταποδιών και των σουπιών ειδικότερα να επιβιώσει, επιβάλλεται αυτά τα μέσα αλιείας να αποσυρθούν, αφού πρώτα, όπως είναι φυσικό, προηγηθούν σοβαρές και υπεύθυνες συζητήσεις με όλους όσοι εμπλέκονται με το θέμα αυτό.

Εννοείται ότι το θέμα της υπεραλίευσης και της παράνομης αλιείας είναι τεράστιο. Όμως, όσο μπορούμε, τουλάχιστον, ας κρατήσουμε σε μία, αν όχι άριστη, ανεκτή κατάσταση τη  “λιμνοθάλασσά” μας. Το να ισχυριζόμαστε πως, επειδή έτσι γίνεται στον κόσμο, δεν μπορούμε να κάνουμε  και εμείς κάτι είναι, τουλάχιστον, αποποίηση ενός θεμελιώδους δικαιώματος και υποχρέωσης συνάμα.

Το ότι ο Κόλπος  της Καλλονής δε βρίσκεται εδώ και κάποια χρόνια στα καλύτερά του είναι κοινό μυστικό.

Θα επανέλθουμε στο θέμα και με τις θέσεις και άλλων ενδιαφερομένων αλλά και σχετιζόμενων με αυτό αλλά και γενικότερα με θέματα που αφορούν στον Κόλπο.