Ίμβρος: Από το θαύμα στην κραυγή
Εισαγωγικό σημείωμα του Πέτρου Καναρίδη
ΙΜΒΡΟΣ Νησί στο Βόρειο Αιγαίο που μαζί με την Τένεδο έχουν πρόσφατη ιστορία αλλιώτικη από τα άλλα Ελληνικά νησιά όλου του Αιγαίου, παράδοξη και παράταιρη. Η 8η Νοεμβρίου για τους Ιμβρίους –και Τενεδίους- δεν είναι γιορτή. Έκτοτε μονάχη και ξεχασμένη πορεύεται, υπομένει, “ανέχεται”, προσαρμόζεται στις απρόσμενες νέες πολιτικές καταστάσεις κατά τους όρους της συνθήκης της Λωζάνης 1923. Όμως με όλα τα ηθικά και πνευματικά εφόδια υπερασπίζεται το βαρύ και βαθύ ελληνικό ιστορικὀ παρελθόν.
Φιλήσυχοι άνθρωποι οι Ίμβριοι, εργατικοί και συνεπείς πολίτες του τουρκικοὐ κράτους αντέχουν και αντιπαλεύουν τη δύσκολη μοίρα τους χωρίς να ενοχλούν. Παρά ταύτα λίγο-λίγο και σιγά-σιγά προωθείται δημογραφική αλλοίωση, ώσπου το 1964 εφαρμόζεται το πρόγραμμα διάλυσης, το οποίο μεταξύ των άλλων οδυνηρών μέτρων εξαναγκασμού επέβαλε την απαγόρευση λειτουργίας των Ελληνικών Σχολείων.
Οι Ίμβριοι την ζωή χωρίς τροφή την αντέχουν. Χωρίς γράμματα δεν την αντέχουν. Και έτσι αρχίζει η “μεγάλη έξοδος”. Το νησί ερημοποιείται , ακολουθούν χρόνια συννεφιασμένα , παγωμένα με ελάχιστους Ιμβρίους που φυλάσσουν Θερμοπύλες, που ως άλλες Εστιάδες κρατούν αναμμένη τη φλόγα της Πατρίδας και ελπίζουν, αναμένουν να δυναμώσει η φλόγα, να γίνει φώς, να φύγει το σκοτάδι, να χαράξει η μέρα. Το ίδιο και οι ξενιτεμένοι . Ζουν μακριά από την Πατρίδα με πυρακτωμένη την ψυχή από τον πόθο της επιστροφής. Το σώμα κινείται και δρα στην Ελλάδα, στην Πόλη κι αλλαχού αλλά η καρδιά πάλλεται στην Ίμβρο.
Αρχές της 10ετίας του ’90 τα σύννεφα αρχίζουν να λιγοστεύουν. Τα βήματα πυκνώνουν τα βλέμματα πληθαίνουν. Τα πνευμόνια δυναμώνουν και η ανάσα η ιμβριώτικη ανάλαφρη κι ευωδιαστή απλώνεται και ο τόπος ημερεύει, ομορφαίνει. Έτσι γίνεται το θαύμα.
Ακολουθεί το πράγματι ενδιαφέρον άρθρο- στην εφημερίδα “ΕΘΝΟΣ”- της κ. Ζαχαράκη Μαρίας , ανταποκρίτριας στην Τουρκία, που με νηφαλιότητα και αντικειμενικότητα παρουσιάζει την κατάσταση στην Ίμβρο σήμερα. Εύστοχος ο τίτλος: “Ίμβρος: Από το θαύμα στην κραυγή”. Ο όρος θαύμα υποδηλώνει τα θετικά και ο όρος κραυγή την αγωνία για το αύριο. Αξιοσημείωτο είναι ότι η διαβίωση της Ρωμιοσύνης στην Ίμβρο, Τένεδο και Πόλη κινείται και λειτουργεί πάντοτε σε ένα υπόστρωμα αντιφάσεων που άλλοτε είναι θεατό και άλλοτε αθέατο.
Μαρία Ζαχαράκη Ανταποκρίτρια στην Τουρκία
Έχει χαρακτηριστεί «θαύμα». Και είναι. Έπειτα από μισό αιώνα, διωγμένοι Έλληνες να ξαναγυρνούν στον τόπο τους και μια νέα γενιά ανθρώπων να γεννάται, να μαθαίνει γράμματα και να φυτεύει ξανά ελληνικούς σπόρους σε ένα νησί κουφάρι, κατατάσσεται στα ιστορικά κατορθώματα.
Το «θαύμα της Ίμβρου» έπειτα από 8 χρόνια, ωστόσο, από τότε που οι πρώτες0ικογένειες άρχισαν να επιστρέφουν στα πατρογονικά εδάφη, κινδυνεύει να εξελιχθεί σε άγονο, όσο πολιτείες και θεσμοί επιδεικνύουν την Ίμβρο σαν «πολύφερνη νύφη», αλλά χωρίς να επιλύουν κάποια ζωτικά ακόμη προβλήματα.
Φέτος το Πάσχα, η παρουσία του Οικ. Πατριάρχη Βαρθολομαίου, έπειτα από 10 χρόνια, στη γενέτειρά του την Ίμβρο για το Πάσχα και η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών της Ελλάδας, Νίκου Δένδια, φάνηκαν να επισφραγίζουν με τον πλέον επίσημο τρόπο την «ανάσταση» του Ελληνισμού στο νησί περίπου 60 χρόνια μετά τους διωγμούς του ‘64.
Στο τουρκικό νησί των 9.000 κατοίκων, το 2023 οι Έλληνες μόνιμοι κάτοικοι αριθμούν πλέον τους 500, αριθμός ρεκόρ, αν αναλογιστεί κανείς ότι για 6 δεκαετίες ο ελληνικός πληθυσμός αριθμούσε μερικές δεκάδες ηλικιωμένους.
Ο ελληνισμός της Ίμβρου ξαναζωντάνεψε από τις οικογένειες Ιμβριακής καταγωγής, που επανεγκαταστάθηκαν από το 2015 κι έπειτα, αλλά αυτή τη στιγμή βρίσκεται αντιμέτωπος με σοβαρά πολιτικά και οικονομικά ζητήματα. Οι Έλληνες κάτοικοι του νησιού και οι μαθητές των ομογενειακών σχολείων κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Αν δεν λυθούν θεμελιώδη ζητήματα, η παρουσία του ελληνικού στοιχείου θα τελεί σε λίγα χρόνια υπό νέα… συρρίκνωση έως και εξάλειψη.
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν αυτή τη στιγμή οι Έλληνες Ίμβριοι, είναι το καθεστώς υπό το οποίο ζουν και εργάζονται στο νησί. Πολλά από τα μέλη των οικογενειών, που επέστρεψαν στο νησί, έχουν απωλέσει πια την τουρκική υπηκοότητα, με αποτέλεσμα να υποχρεούνται να ζουν στο νησί με βραχύχρονες άδειες παραμονής ή, αν θέλουν να επανακτήσουν την τουρκική υπηκοότητα, ειδικά οι άντρες, υποχρεούνται να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις στον τουρκικό στρατό, παρόλο που την έχουν εκτίσει στην Ελλάδα. Η Τουρκία έχει σταματήσει να αναγνωρίζει πια τη στρατιωτική θητεία σε άλλες χώρες του ΝΑΤΟ, παρά μόνο για τους άνω των 40 ετών άνδρες, οι οποίοι απαλλάσσονται.
Ως εκ τούτου, οι Έλληνες μόνιμοι κάτοικοι είτε πρέπει να εξασφαλίσουν έκδοση άδειας παραμονής, είτε να υπηρετήσουν (οι άνδρες) στο στρατό για να αποκτήσουν τουρκική υπηκοότητα.
Η άδεια παραμονής, την παροχή της οποίας δεν έχουν αρνηθεί μέχρι σήμερα οι τουρκικές αρχές στους Ιμβριακής καταγωγής πολίτες, είναι η λύση που προτιμούν οι περισσότεροι Έλληνες, ωστόσο η έλλειψη τουρκικής υπηκοότητας δυσχεραίνει το θέμα της απόκτησης εργασίας ή του ανοίγματος μίας ιδιωτικής επιχείρησης στο νησί.
Από την άλλη, οι λόγοι για τους οποίους οι Έλληνες Ίμβριοι δεν επιχειρούν να επανακτήσουν την τουρκική υπηκοότητα είναι είτε γιατί αδυνατούν να καταβάλλουν το χρηματικό ποσό που ζητείται για την εξαγορά της στρατιωτικής θητείας στην Τουρκία, είτε γιατί δεν είναι σε θέση να διεκπεραιώσουν όλες τις γραφειοκρατικές διαδικασίες που απαιτούνται.
Το θέμα της υπηκοότητας αποτελεί ένα πάγιο πρόβλημα, που δυστυχώς καμία (ακόμη) διακρατική συμφωνία δεν έχει επιληφθεί να το επιλύσει και είναι ένας από τους λόγους που εμποδίζει την εισδοχή νέων ή της συνέχισης της παραμονής πολλών ελληνικών οικογενειών στο νησί.
Το δικαίωμα στην περιουσία
Η επιβίωση και η ευημερία οποιουδήποτε πληθυσμού προϋποθέτει το δικαίωμα στην περιουσία, όπως και για τους επαναπατρισθέντες Έλληνες Ίμβριους.
Από τη δεκαετία του ’60, οπότε απαλλοτριώθηκαν σχεδόν οι περισσότερες περιουσίες των Ελλήνων με σκοπό τον εξοστρακισμό τους από το νησί, μέχρι και σήμερα, το πρόβλημα της διευθέτησης των περιουσιακών ζητημάτων τους, αποτελεί τον μεγαλύτερο γόρδιο δεσμό για τους επαναπατρισθέντες.
Με την αυγή μάλιστα του νέου αιώνα, από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 2000 μέχρι και τα τέλη της, οι ελάχιστοι τότε Έλληνες του νησιού να υφίστανται την «ολοκληρωτική απαλλοτρίωση» των περιουσιών τους, εξαιτίας του περίπλοκου τουρκικού νόμου και μάλιστα υπό το βλέμμα και την ανοχή της ελληνικής πολιτείας, αν και υπήρξαν τότε ορισμένες παρεμβάσεις, χωρίς ωστόσο να εισακουστούν καταλλήλως στα αρμόδια «κέντρα».
«Πού ήταν όταν γίνονταν οι καταπατήσεις των ακινήτων κατά τη διάρκεια του “καντάστρου” (σ.σ. της καταχώρηση των τίτλων περιουσίας στο κτηματολόγιο); Πού ήταν όταν οι οθωμανικοί τίτλοι και τα φορολογικά μητρώα δεν γίνονταν αποδεκτά παρά μόνο οι υπερήλικες αυτόπτες μάρτυρες για την ταυτοποίηση των τίτλων;», λένε με παράπονο Ίμβριοι που έχασαν «στη ζούλα» τις περιουσίες τους εκείνη την περίοδο.
Οι κάτοικοι της Ίμβρου δυσκολεύονται να αποδείξουν την κυριότητα επί των περιουσιών των προγόνων τους, επειδή συχνά δεν έχουν γείτονες ή άλλους μάρτυρες για να καταθέσουν ότι είχαν στην κατοχή τους τη διεκδικούμενη γη επί 20 χρόνια, όπως απαιτεί ο νόμος 2644 του 1934.
Σύμφωνα με την έκθεση (2008) του μέλους της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Στρασβούργο, η διαδικασία της καταγραφής στο τουρκικό κτηματολόγιο ξεκίνησε στην Ίμβρο και την Τένεδο μόλις το 1993, δηλαδή σχεδόν 60 χρόνια μετά την έκδοση του σχετικού νόμου, όταν οι περισσότεροι πιθανοί μάρτυρες είτε είχαν εγκαταλείψει το νησί είτε είχαν αποβιώσει.
Αλλά ακόμη και όσοι κατόρθωσαν να αποδείξουν συνεχή κατοχή της περιουσίας τους για διάστημα 20 ετών (χρησικτησία), η αίτησή τους απορρίφθηκε από τις αρχές, όταν διαπιστώθηκε ότι η περιουσία δεν «εκμεταλλεύεται» κατά το χρόνο υποβολής της αξίωσης – χωρίς βέβαια να ληφθούν υπόψη οι περιστάσεις που υποχρέωσαν τους περισσότερους κατοίκους να εγκαταλείψουν το νησί, άρα δεν θα μπορούσαν να συντηρούν ή να εκμεταλλεύονται την περιουσία τους.
Στις αρχές του 2000, αυτό είχε ως αποτέλεσμα πολλές από τις ελάχιστες εναπομείνασες ιδιοκτησίες Ελλήνων στην Ίμβρο να εγγραφούν στο όνομα του τουρκικού κράτους. Η απόφαση μπορούσε βέβαια να προσβληθεί στο δικαστήριο, αλλά η διαδικασία είναι συχνά αργή και δυσανάλογα δαπανηρή.
Ακόμη κι όσοι έχουν καταφύγει στην τουρκική δικαιοσύνη, στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των αποφάσεων ήταν λανθασμένες και εις βάρος των ελληνικής καταγωγής ιδιοκτητών ακινήτων.
Η νέα γενιά Ιμβρίων, που επαναγκαταστάθηκε στην Ίμβρο εδώ και 8 χρόνια, βιώνει τελευταία μία άλλης μορφής απώλεια των περιουσιών της εξαιτίας του νόμου περί κληρονομιάς.
Οι μή Τούρκοι υπήκοοι έχουν μεν το δικαίωμα κληρονομιάς, αλλά μέσα σε ένα χρόνο ο τουρκικός νόμος ορίζει ότι θα πρέπει να πωλήσουν/μεταβιβάσουν την περιουσία τους σε Τούρκους υπηκόους, αλλιώς αυτή θα πρέπει να περιέλθει στο τουρκικό κράτος. Πολλές περιουσίες Ελλήνων χάνονται πλέον στο νησί με αυτό τον τρόπο, καθώς είτε ο χρόνος μεταβίβασης είναι βραχύς (1 έτος) είτε πολλές περιουσίες αγοράζονται από συγγενείς ή Τούρκους υπηκόους ‘κοψοχρονιά’, εκμεταλλευόμενοι τη βούληση του κληρονόμου να μην αφήσει την περιουσία του να περιέλθει στο κράτος.
Το ζήτημα έχει τεθεί υπόψη του τουρκικού κράτους, χωρίς ωστόσο ακόμη να έχει επιληφθεί του θέματος.
Η ασθμαίνουσα ελληνική εκπαίδευση
Την αναγέννησή του ο ελληνισμός στην Ίμβρο την οφείλει κατά κύριο λόγο στην πρωτοβουλία του Οικ. Πατριάρχη Βαρθολομαίου και στη χορήγηση της άδειας από την κυβέρνηση Ερντογάν για άνοιγμα και πάλι των ελληνικών σχολείων στο νησί, όπως επίσης και στη στήριξη του ελληνικού κράτους.
Σήμερα λειτουργούν στο νησί όλες οι βαθμίδες εκπαίδευσης, από το νηπιαγωγείο μέχρι και το Λύκειο, και από 3 μαθητές το 2013, όταν άνοιξε πρώτο το δημοτικό σχολείο στους Αγίους Θεοδώρους, το χωριό του Οικ. Πατριάρχη, σήμερα τα σχολεία μετρούν 55 μαθητές.
Με τη συνδρομή της ελληνικής πολιτείας δεκάδες οικογένειες (υπολογίζονται στους περίπου 200 ανθρώπους), πείστηκαν να έρθουν από την Ελλάδα και να εγκατασταθούν μαζί με τα παιδιά τους στην Ίμβρο, με την προϋπόθεση ότι θα φοιτούν στα νεοσύστατα ομογενειακά σχολεία στο νησί και ως αντάλλαγμα θα έχουν το δικαίωμα να δίνουν εξετάσεις για τα πανεπιστήμια της Ελλάδας με ευνοϊκότερους όρους (μόνο 1 μάθημα – την έκθεση).
Απολυτήρια μη αναγνωρίσιμα στην Ελλάδα
Ωστόσο, η μη αναγνώριση των απολυτηρίων των ελληνικής υπηκοότητας (και μόνο) μαθητών του λυκείου από την Ελλάδα είναι ένας αποτρεπτικός παράγοντας για να τελειώσουν τη μάθησή τους στα σχολεία της Ίμβρου.
Πρόκειται για ένα χρόνιο ζήτημα (και για τους ελληνικής υπηκοότητας απόφοιτους των σχολείων της Κωνσταντινούπολης), το οποίο, παρά τις υποσχέσεις των Ελλήνων υπουργών Παιδείας που επισκέπτονται κάθε χρόνο τα ομογενειακά σχολεία στην Τουρκία, δεν συγκεντρώνει ακόμη την απαραίτητη πολιτική βούληση να επιλυθεί.
Ένα ζήτημα τόσο απλό στη λύση του, όσο και η άδεια που καθυστερεί να δοθεί κάθε Σεπτέμβρη (δίδεται μετά από εβδομάδες έως και μήνες) στους μετακλητούς, όπως ονομάζονται, δηλ. τους διορισμένους από το ελληνικό κράτος, δάσκαλους/καθηγητές να μπουν στην τάξη και να διδάξουν, βασικά για γραφειοκρατικούς ή/και πολιτικούς λόγους, στερώντας από τους μαθητές εκατοντάδες ώρες μαθημάτων.
