Οι πρώτες εκλογές στην ελεύθερη Λέσβο, 31 Μαΐου 1915

Ο Χαράλαμπος Μοσχόβης γεννήθηκε στην Αθήνα και κατάγεται από τον Μεσότοπο της Λέσβου. Σπούδασε στην Φαρμακευτική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Από το 1991 διατηρεί δικό του φαρμακείο στη Νέα Ιωνία.

Εδώ και πολλά χρόνια ασχολείται ερευνητικά με την μουσική και λαογραφία της Λέσβου και αρθρογραφεί σε περιοδικά και εφημερίδες επιστημονικού και πολιτιστικού περιεχομένου.  To κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από το βιβλίου του “ΒΑΣΙΛΑΚΑΚΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ-Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ, Ο ΛΟΓΟΤΕΧΝΗΣ, Ο ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ”

“…Διανύοντας την εκλογική περίοδο και ενδιαφερόμενοι για την ιστορία του τόπου μας είναι ενδιαφέρον να αναφερθούμε στις πρώτες εκλογές στην ελεύθερη Λέσβο, στο μακρινό 31η Μαΐου 1915.

Η αναφορά είναι από το ενδιαφέρον βιβλίο του Χαράλαμπου Μοσχόβη «ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΑΣΙΛΑΚΑΚΗΣ,  Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ, Ο ΛΟΓΟΤΕΧΝΗΣ, Ο ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ» ΑΘΗΝΑ 2022,   που αφορά τον Σμυρνιό λόγιο με καταγωγή από τον Μεσότοπο από τον πατέρα και την  Άντισσα από την μητέρα, που πολιτεύτηκε στο πλάι του Βενιζέλου και εκλέχθηκε δυο φορές βουλευτής Λέσβου. Ο Χρήστος Βασιλακάκης εκλέχτηκε δύο φορές βουλευτής Λέσβου το 1915 και το 1920 συμπορευόμενος με τον Ελ. Βενιζέλο σαν φιλελεύθερος. Το 1915 με το «Λαϊκό Βενιζελικό συνδυασμό» ή «συνδυασμό των οκτώ» από τον αριθμό των υποψηφίων, με έμβλημα το γαρύφαλλο. Το 1920 συμμετείχε στον επίσημο συνδυασμό του κόμματος των Φιλελευθέρων, και ήλθε πρώτος.  Το βιβλίο – αφιέρωμα αναδεικνύει την πολύπλευρη δραστηριότητα του. Εμείς θα μείνουμε με την ευκαιρία στα εκλογικά της Λέσβου το 1915.

Οι εξελίξεις του α Παγκοσμίου Πολέμου πυροδότησαν τις σχέσεις του Βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου που είχαν διαφορετικές εκτιμήσεις για τη στάση της χώρας. Ο Κωνσταντίνος επέμενε στην ουδετερότητα της Ελλάδας, ενώ ο Βενιζέλος ήθελε να μπει η Ελλάδα το συντομότερο στον πόλεμο στο πλευρό των Αγγλογάλλων πιστεύοντας στην τελική νίκη τους και στα οφέλη που θα αποκόμιζε η χώρα μας με την λήξη του πολέμου. Η Ελλάδα αρχικά κράτησε ουδέτερη στάση. Όμως όταν της ζητήθηκε από την Αντάντ η συμμετοχή της στην εκστρατεία των Δαρδανελλίων (Καλλίπολης), η άρνηση του Βασιλιά στην πρόταση του Βενιζέλου για την συμμετοχή της Ελλάδας  έφερε στις 21 Φεβρουαρίου 1915 την παραίτηση του Βενιζέλου και τα πρώτα σημάδια του εθνικού διχασμού.

Με την απελευθέρωσή τους το 1912 από τον Ελληνικό Στόλο τα νησιά του Βορείου Αιγαίου και με την συνθήκη του Λονδίνου 1913, ενσωματώθηκαν στο Ελληνικό Κράτος. Έτσι δημιουργήθηκε ο νομός Λέσβου, στον οποίο εντάχθηκαν τα νησιά: Λέσβος, Λήμνος, Άγιος Ευστράτιος, Ίμβρος, Τένεδος και Σαμοθράκη. Ο νομός αποτέλεσε ενιαία εκλογική περιφέρεια στις πρώτες εκλογές μετά τους βαλκανικούς πολέμους, που έγιναν στις 31 Μαΐου 1915.

Στις πρώτες εκλογές που έγιναν στην ελεύθερη πλέον Λέσβο, ουσιαστικά αναμετρήθηκαν δύο κόμματα. Το κόμμα των Φιλελευθέρων με τον Βενιζέλο και των Εθνικοφρόνων με τον Γούναρη. Ο νομός Λέσβου θα ανεδείκνυε 12 βουλευτές. Αλλά η Ίμβρος και η Τένεδος δεν πρόλαβαν να οριστικοποιήσουν τους εκλογικούς καταλόγους και δεν μπόρεσαν να συμμετάσχουν στις εκλογές. Έτσι στην πρώτη συμμετοχή τους στις ελληνικές εκλογές οι κάτοικοι των νησιών εξέλεξαν 11 βουλευτές.

Στη Λέσβο η μεγάλη πλειοψηφία του κόσμου ήταν με τον Βενιζέλο. Μάλιστα ο Βενιζέλος επισκέφτηκε το νησί στις 26 Απριλίου 1915,  φιλοξενήθηκε για ένα μήνα στην βίλα Αλεπουδέλλη (Σουράδα) μέχρι τις 26 Μαΐου, οπότε επέστρεψε στην Αθήνα λίγο πριν τις εκλογές. Η επίσκεψη αυτή αποτέλεσε και το γεγονός της χρονιάς για την Λέσβο.

Η Βενιζελική παράταξη εκπροσωπήθηκε στην ουσία από τρεις συνδυασμούς, που προσπάθησαν να μοιράσουν όλες τις περιφέρειες  του νομού. Ο επίσημος συνδυασμός του κόμματος των Φιλελευθέρων, που είχε σαν έμβλημα την  άγκυρα, ήταν οι εκλεκτοί του κόμματος. Παρ όλα αυτά όμως όσοι δεν κατάφεραν να μπουν σε αυτή την ομάδα σχημάτισαν τον «Λαϊκό Βενιζελικό συνδυασμό» ή συνδυασμό των οκτώ από τον αριθμό των υποψηφίων, με έμβλημα το γαρύφαλλο. Τέλος όσοι μείνανε έξω από αυτούς του δύο συνδυασμούς σχημάτισαν ένα τρίτο «Βενιζελικοί εκτός συνδυασμών» με έμβλημα την άγκυρα και την σάλπιγγα. Στον δεύτερο συνδυασμό συμμετείχε ο Χρήστος Βασιλακάκης, Ο συνδυασμός των Εθνικοφρόνων με έμβλημα τον κλάδο ελαίας κατέβηκε με έξι υποψήφιους μεταξύ των οποίων τον Γρηγόρη Ευστρατιάδη νομικό και εκδότη της φιλογουναριδικής εφημερίδας «Σκριπτ».

Ψήφισαν συνολικά 20.514. Όλοι οι εκλεγέντες προέρχονταν από τους τρεις φιλελεύθερους συνδυασμούς. Πέντε από τον επίσημο συνδυασμό, τρεις από τον συνδυασμό των «οκτώ» και ένας από τους ανεξάρτητους  Βενιζελικούς. Εκλέχθηκαν λοιπόν οι: Βαμβούρης Γρηγόριος 14340, εισοδηματίας, επίσημος συνδυασμός, Παρίτσης Νικόλαος 14098, δικηγόρος και εκδότης της εφημερίδας «Σάλπιγξ», ανεξάρτητος Βενιζελικός συνδυασμός, Μητρέλιας Αλέξανδρος 14053, κτηματίας, «οκτώ», Καραμήτσας Ιωάννης 13368, γιατρός, επίσημος συνδυασμός, Σιφναίος Απόστολος 13198, έμπορος, επίσημος συνδυασμός, Βοστάνης Παναγιώτης 13062, εμποροβιομήχανος, επίσημος συνδυασμός, Παπαγεωργίου Αντώνης 13044,  γιατρός, επίσημος συνδυασμός, Βασιλακάκης Χρήστος 12813 ψήφους, δημοσιογράφος και λόγιος, «οκτώ», Καλδής Γεώργιος 12963, δάσκαλος και δικηγόρος, «οκτώ», Καραπαναγιώτης Γεώργιος 12608, γιατρός, «οκτώ» και Σάλτας Μιχαήλ 12517, διδάκτορας Νομικής, επίσημος συνδυασμός.

Στις εκλογές αυτές συνέβησαν και κάποια απρόοπτα. Στον Μεσότοπο αρρώστησε ο αντιπρόσωπος και δεν πρόλαβαν να τον αντικαταστήσουν, στη Μόρια δεν έστειλαν αντιπρόσωπο και στον Άγιο Ευστράτιο δεν προσέγγισε το καράβι λόγω θαλασσοταραχής. Σε αυτά τα τρία μέρη λοιπόν οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν στις 14 Ιουνίου.

Η φωτογραφία είναι από τις εκλογές στη Θεσσαλονίκη του 1915. Είναι ενδεικτική για τον τρόπο που λειτουργούσε το εκλογικό σύστημα με τα σφαιρίδια μέχρι τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920. Η φωτογραφία είναι από το βιβλίο του MIichael Llewelly Smith «Το όραμα της Ιωνίας».

Στις κάλπες του Βαμβούρη στη Μυτιλήνη, στου Καραμήτσα στον Μανταμάδο και στη Μήθυμνα και στο Βασιλακάκη στο Μεσότοπο βρέθηκαν χρυσά σφαιρίδια. Τα σφαιρίδια ήταν μολυβένιοι βόλοι, τους οποίους ο ψηφοφόρος έριχνε σε μια κάλπη χωρισμένη σε δύο χώρους, έναν για το ΝΑΙ, που είχε χρώμα άσπρο, και έναν για το ΟΧΙ, που είχε χρώμα μαύρο, ανάλογα με το αν ήθελε να υπερψηφίσει ή να καταψηφίσει έναν υποψήφιο (από κει προέκυψε και η φράση «τον μαύρισε». Η ψήφος με το σφαιρίδια, ψηφίστηκε το 1864 και στο Σύνταγμα του 1911, που φέρει τη σφραγίδα του Ελευθερίου Βενιζέλου, δεν συμπεριλήφθηκε η διάταξη για το σφαιρίδιο και αφέθηκε στον κοινό νομοθέτη η πρωτοβουλία να ορίσει με νόμο το μέσο ψηφοφορίας. Το έντυπο ψηφοδέλτιο επανήλθε στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές του 1914 και από τις βουλευτικές εκλογές του 1926 είναι πάγια το μέσο ψηφοφορίας (μαζί με τον σταυρό προτίμησης) που χρησιμοποιείται έως και σήμερα.

Το αποτέλεσμα των εκλογών ήταν θριαμβευτικό για τον Βενιζέλο και πανελλαδικά που κέρδισε τις εκλογές με 60 % των εδρών. 187 από τις 314 της Βουλής.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει στη Λέσβο η εμφάνιση εκείνο τον καιρό ενός νεαρού δικηγόρου από την Αχαΐα που έμελλε να παίξει τις επόμενες δεκαετίες σημαντικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Ο διορισμός του Γεώργιου Παπανδρέου, του 27άχρονου δικηγόρου από το Καλέντζι της Αχαΐας, Νομάρχη της Λέσβου όταν ανέλαβε την κυβέρνηση ο Βενιζέλος και η δίμηνη παραμονή του, δημιούργησε ψίθυρους, παρασκήνιο και δυσαρέσκεια στους κύκλους των ντόπιων υποψηφίων. Θεωρήθηκε πρωτοφανής εύνοια στο νεαρό δικηγόρο…”

Πηγές:

Αιολικά Χρονικά τόμος Δ΄, 2002, Γεωργίου Παπαπαναγιώτου «Πολιτικά της Λέσβου 1915-1936»

 Αιολικά Χρονικά τόμος ΙΑ, 2009, Γεωργίου Παπαπαναγιώτου «οι βουλευτές του Νομού Λέσβου 1915-1964»

Αντώνη Πλάτωνος: Οι πρώτοι Λέσβιοι βουλευτές στο Ελληνικό κοινοβούλιο, ιστορική έρευνα