Ελλάδα 2.0, κλιματική αλλαγή, φράγμα Τσικνιά και ο «κακός μας ο καιρός»

Σεβαστός Μοιρασγεντής

Μετά από μια μακρά περίοδο «προετοιμασιών», που διήρκησε σχεδόν 30 χρόνια, μάθαμε στα τέλη Μαρτίου ότι επίκειται η έναρξη κατασκευής του φράγματος Τσικνιά στη Λέσβο, το οποίο μάλιστα έχει ενταχθεί για χρηματοδότηση στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας Ελλάδα 2.0. Θεωρητικά, θα εξασφαλίσει την υδροδότηση και άρδευση μεγάλων περιοχών του νησιού μας, συμπεριλαμβανομένων της πόλης της Μυτιλήνης και της Καλλονής ήδη από την πρώτη φάση του έργου, ενώ σε δεύτερη φάση θα υδροδοτηθούν ο Πολιχνίτος και άλλες περιοχές. Για τον κυβερνητικό βουλευτή μάλιστα, το έργο αποτελεί το «διακαή πόθο τριών γενιών του τόπου μας».

Ήρθε λοιπόν η ώρα των πανηγυρισμών; Δυστυχώς είναι ιδιαίτερα απογοητευτικό το ότι από την  περιβαλλοντική κρίση που έχει αναδειχθεί ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία, προκαλώντας καταστροφές σε πολλές περιοχές του πλανήτη, πλούσιες και φτωχές, δεν παίρνουμε τα απαραίτητα μαθήματα, με αποτέλεσμα διαφορετικοί πληθυσμοί να βιώνουν τις επιπτώσεις ξανά και ξανά. Η κλιματική αλλαγή, που είναι και η βασική αιτία της μείωσης των διαθέσιμων υδατικών πόρων στην Ανατολική Μεσόγειο, πυροδοτήθηκε από την άνευ όρων οικονομική ανάπτυξη, την υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων και τη χρήση των ορυκτών καυσίμων. Αντί λοιπόν η απάντηση στην κρίση αυτή να είναι η υιοθέτηση ενός μοντέλου βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, προσαρμοσμένο στην τοπική κλίμακα με μέριμνες για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών (όπως άλλωστε επιτάσσει και το πρόγραμμα Ελλάδα 2.0), ερχόμαστε και σχεδιάζουμε ως απάντηση στα προβλήματα που έθεσε η περιβαλλοντική κρίση στην περιοχή μας, ένα έργο φαραωνικών διαστάσεων (πενταπλάσιο σε μέγεθος σε σχέση με το αντίστοιχο έργο της Ερεσού), ίδιας φιλοσοφίας με αυτά που δημιούργησαν το πρόβλημα! Σε ένα νησί του Αιγαίου ένα φράγμα ύψους 39 μέτρων που θα δημιουργήσει ένα ταμιευτήρα ωφέλιμης χωρητικότητας 12.500.000 κυβικών μέτρων!

Οι επιστήμονες του Πανεπιστημίου Αιγαίου, που επί δεκαετίες πραγματοποιούν έρευνες στην περιοχή, προειδοποίησαν έγκαιρα ότι πιθανότατα το έργο θα δημιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήματα από αυτά που φιλοδοξεί να λύσει. Καθώς το φράγμα θα μειώσει τις επιφανειακές ροές και τις ποσότητες φερτών υλών κατάντη του, είναι βέβαιο ότι θα επηρεασθούν σημαντικά τα οικοσυστήματα του κόλπου Καλλονής, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη βιοποικιλότητα, τα ιχθυαποθέματα, την ορνιθοπανίδα, την ποιότητα των ακτών του κόλπου, αλλά και τις σχετιζόμενες με αυτά οικονομικές δραστηριότητες. Και όλα αυτά, που δυστυχώς δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς, υπό συνθήκες πρόσθετης αβεβαιότητας και πίεσης που δημιουργεί για τα οικοσυστήματα του κόλπου η εξελισσόμενη κλιματική αλλαγή.

Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο εξοργιστική συνειδητοποιώντας ότι προωθείται μια λύση (που κάποιοι την εμπνεύστηκαν τρεις γενιές πριν!) για ένα πρόβλημα που οι διαστάσεις του έχουν αλλάξει σημαντικά τα τελευταία χρόνια, και για το οποίο η σωρευμένη επιστημονική γνώση μπορεί να δώσει λύσεις αποτελεσματικότερες και φθηνότερες. Η αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών στη γεωργία για μείωση των απαιτήσεων άρδευσης (που σήμερα αποτελεί τη βασική χρήση του νερού, απορροφώντας σχεδόν τα δύο τρίτα της συνολικής κατανάλωσης), η αξιοποίηση για τον ίδιο λόγο των ποσοτήτων νερού που θα προκύψουν από τις μονάδες επεξεργασίας λυμάτων που σταδιακά κατασκευάζονται στις μεγαλύτερες κοινότητες του νησιού, έργα μείωσης των απωλειών των δικτύων νερού, η κατασκευή λιμνοδεξαμενών μικρής κλίμακας διασπαρμένων στο χώρο, η συντήρηση των αναβαθμίδων στη Λεσβιακή ύπαιθρο, κλπ.,  δίνουν μεγάλες δυνατότητες για μείωση των αναγκών σε νερό, και μια διαφορετικού τύπου διαχείριση του προβλήματος με βάση τη σύγχρονη επιστημονική γνώση.

Είναι κατανοητή η επιθυμία του κόσμου της Λέσβου για έργα υποδομής που θα βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων και τις αναπτυξιακές προοπτικές. Όμως τα έργα αυτά πρέπει να είναι ουσίας, να καλύπτουν πραγματικές ανάγκες, να υπηρετούν ένα βιώσιμο σχέδιο για το μέλλον και να μην γίνονται για τα μπράβο και τα ζήτω, τα οποία θα τα πληρώσουμε πολύ ακριβά κάποια χρόνια αργότερα.