ΝΑ’ ΤΑΝΕ ΤΟ ’21

Ιγνάτης Ψάνης

Κάθε μεγάλο κοινωνικό κίνημα, κάθε κοινωνική εξέγερση προετοιμάζεται και οργανώνεται πολιτικά και στρατιωτικά. Πρώτα, όμως, προετοιμάζονται στις ψυχές, στις καρδιές και στο νου των ανθρώπων. Προηγείται η ψυχική δύναμη, γιατί αυτή θα δώσει το θάρρος στους αποθαρρημένους, την πίστη, που θα αποτινάξει την ευπιστία στην εξουσία, τη φρόνηση, που θα φέρει την περιφρόνηση στους εξουσιαστές, τη γνώση και την επίγνωση της κατάστασής τους αλλά και της αξίας τους, την ανάγκη της εξέγερσης, που θα αποτινάξει την αναγκαιότητα της υποταγής, την κοινωνική συνοχή αντί της αναγκαστικής συνενοχής στην υποδούλωση και τέλος είναι αυτή η δύναμη της ψυχής, που θα φέρει τον επαναστατικό ενθουσιασμό αντί του εθνικού ενταφιασμού.

Την εθνική αυτή ευθύνη και αποστολή για το σκλαβωμένο από τους Οθωμανούς έθνους μας σε εκείνο το ανεπανάληπτο έτος, το 1821, ανέλαβαν οι κλεφταρματολοί από τη μία και οι Φιλικοί από την άλλη. Κυρίαρχο ρόλο, όμως, έπαιξαν οι Διαφωτιστές με επικεφαλής τον εθνομάρτυρα Αντώνιο Κυριαζή, γνωστό με το ψευδώνυμο Ρήγας Βελεστινλής.

ΡΗΓΑΣ (Βελεστίνο,1757-Βελιγράδι,1798)

Ο Ρήγας ζει σε μία εποχή που το απελευθερωτικό και πνευματικό κίνημα έχει βάλει τα θεμέλια της πολιτικής οργάνωσης. Κορυφαίος εκφραστής του νεοελληνικού Διαφωτισμού φρόντισε πρώτα- πρώτα να φωτίσει τον ελληνισμό με το συγγραφικό και μεταφραστικό του έργο. Και” Το σχολείο των ντελικάτων εραστών” και το” Απάνθισμα Φυσικής” και” ο Ηθικός Τρίπους” και ” το Σύνταγμά” του και το χαρτογραφικό του έργο έχουν για κίνητρο τον Εθνικό και Δημοκρατικό φρονηματισμό, εισάγουν καινούργιες ιδέες στη μάχη του πνεύματος με απαράμιλλη δημεγερτική σκοπιμότητα.

Ο Ρήγας δεν είναι ο τύπος του διανοούμενου. Από μικρό τον συνεπήρε η πολιτική, τον άντρωσε το απελευθερωτικό πάθος. Πρώτος συνέλαβε την ιδέα μιας παμβαλκανικής εξέγερσης των υποδουλωμένων λαών ενάντια στους Οθωμανούς και την ιδέα της δημιουργίας μιας παμβαλκανικής Ομοσπονδίας με κυρίαρχο το ελληνικό στοιχείο. Η πολιτική του σκέψη συνδυάζονταν με ” Χάρτες” και” Συντάγματα”, που ήδη είχε ετοιμάσει τυπώσει και διανείμει.

Γι’ αυτό εξάλλου πήγε στην Αυστρία, στη Βιέννη, όπου βρίσκονταν πολλοί φίλοι και ελληνικά τυπογραφεία. Οι Ελληνικές παροικίες έσφυζαν από οικονομικές δραστηριότητες, τις οποίες είχε διαποτίσει ο φιλελληνισμός, που βρισκόταν στο ρωμαλέο του ξεκίνημα. Δυστυχώς, εξ αιτίας της προδοσίας, της παράδοσής τους -αυτού αλλά και των συντρόφων του- στην Αυστριακή αστυνομία και μετά στον Τούρκο του Βελιγραδίου και των φρικτών βασανιστηρίων που υπέστησαν, πετάχτηκαν στραγγαλισμένοι στον Δούναβη.

Ο “Θούριος” μέχρι σήμερα τραγουδιέται, συγκινεί και συνεγείρει το φρόνημα και τη συνείδηση στα” δύσκολα”. Ως πότε παλικάρια θα ζούμε στα στενά… 

ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

ΣΚΟΥΦΑΣ        ΞΑΝΘΟΣ         ΤΣΑΚΑΛΩΦ

Ο Αγώνας όμως ήθελε και την οργάνωσή του και κυρίως τη χρηματοδότησή του. Έτσι το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας, όπου άκμαζε ανθηρή η Ελληνική Παροικία, ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία. Εμπνευστές και εμψυχωτές ήταν εκπρόσωποι της αστικής τάξης, ο Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι της Άρτας, ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Γιάννενα. Ο χώρος και ο χρόνος ήταν κατάλληλοι για την ίδρυση της” Εταιρείας”. Από τη μία οι Ρωσοτουρκικοί πόλεμοι, από την άλλη η ανεκτική πολιτική των Τσάρων για την Ελληνική υπόθεση, ευνοούσαν την ανάπτυξη ελληνικών παροικιακών επαναστατικών κινήσεων. Αλλά και στις πρωτοπόρες δυνάμεις του έθνους είχε ωριμάσει η πεποίθηση ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταν δική μας υπόθεση, όχι των ξένων. Γράφει ο Ξάνθος στα ” Απομνημονεύματά του:” αποφάσισαν- οι ιδρυτές της εταιρείας- να επιχειρισθώσι την σύστασιν ταύτης της εταιρείας, δια να ενεργήσωσι μόνοι  των ότι ματαίως και προ πολλού χρόνου ήλπιζον από την φιλανθρωπίαν των χριστιανών βασιλέων”. Προσθέτει ο Κολοκοτρώνης:” Ό,τι κάμωμε, θα το κάμωμε μονάχοι μας και δεν έχουμε ελπίδα από τους ξένους”.

Κύριο καθήκον της Εταιρείας ήταν η ένοπλη εθνικοαπελευθερωτική εξέγερση των Ελλήνων. Το οργανωτικό σχήμα της, επεξεργασμένο από τον δαιμόνιο Σκουφά, ήταν βασισμένο στο συνωμοτικό των Ιταλών επαναστατών, των Καρμπονάρων και των Ελεύθερων Τεκτόνων. Υπήρχαν βαθμοί μύησης, μυστικά σύμβολα καθώς και κρυπτογραφικοί κώδικες επικοινωνίας.

Απλώθηκε στα μεσαία και αγροτικά λαϊκά στρώματα. Οι “απόστολοι” οργώνουν την Ελλάδα. Οργανωτές με ικανότητες, όπως ο Παπαφλέσσας, φέρνουν το μήνυμα των Φιλικών στο λαό. Όλοι πια ξέρουν, ξέρουν και περιμένουν την Άγια Μέρα, τη Μέρα του Λυτρωμού.

ΚΛΕΦΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΜΑΤΟΛΟΙ

Γ.ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ

Η ορεινή διαμόρφωση του ελληνικού εδάφους ευνόησε μία μορφή πολέμου, που στηριζόταν στην αποφασιστικότητα, τον ενθουσιασμό και την ταχύτητα των ενεργειών, τον κλεφτοπόλεμο. Εκφραστές του οι Κλέφτες, που “πήραν τα βουνά”, γιατί δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Οι απάνθρωπες  συνθήκες, που αναγκάζονταν να υποστούν “οι ραγιάδες”, συντέλεσαν, ώστε οι άριστοι στην πολεμική τέχνη, στη ληστεία, να αναζητούν την ελευθερία τους στα ανυπότακτα ελληνικά βουνά. Το κίνημα των Κλεφτών ήταν τόσο δημοφιλές, ώστε ο χαρακτηρισμός αυτός έχασε την αρχική του σημασία στη γλώσσα του λαού και άρχισε πια να σημαίνει” αγωνιστές αντάρτες” κατά του εχθρού, μακριά από την ταπείνωση και τον εξευτελισμό.

Οι συνθήκες στα βουνά δεν ήταν ευχάριστες. Αντιμετώπιζαν οξύτατο πρόβλημα τροφής. Το χώμα και η καλλιέργεια λιγοστή, οι καιρικές συνθήκες δυσμενείς. Οι ανάγκες αυτές είχαν ως συνέπεια τόσο την ανάπτυξη των σωματικών και πνευματικών τους ικανοτήτων όσο και τη δημιουργία μιας νοοτροπίας και ψυχοσύνθεσης διαφορετικής την ψυχοσύνθεση του ανυπότακτου, του ασυμβίβαστου, που καταφεύγει στην αρπαγή για την ηθική του ικανοποίηση αλλά και τη συντήρηση του. Με την πάροδο του χρόνου έγιναν ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων. Πάνω στα λημέρια τους αθλούνταν στο λιθάρι, στο τρέξιμο ο αρχηγός (Καπετάνιος), τα πρωτοπαλίκαρα, τα παλικάρια. Δεν έλειπε βέβαια και ο “αοιδός”, που τραγουδούσε στα κλέφτικα τραγούδια, δημιουργήματα της λαϊκής μούσας, που απαθανάτιζαν τα κατορθώματα της κλεφτουριάς.

Οι αρματολοί πάλι είναι μία διαφορετική περίπτωση ένοπλης παρουσίας. Για να αντιμετωπίσουν οι Τούρκοι την συνεχώς αυξανόμενη δύναμη των Κλεφτών, όπλιζαν ντόπια στρατιωτικά σώματα, στα οποία ανέθεταν την ευθύνη της τάξης στην περιοχή, έναντι γενναίων οικονομικών ανταλλαγμάτων. Φροντίδα τους ήταν η φύλαξη μεγάλων οδικών αρτηριών και κλεισουριών (δερβένια- περάσματα). Στρατολογούσαν, δηλαδή, Έλληνες για να πολεμούν τους συντοπίτες τους. Έξυπνη τακτική. Στην αρχή έτσι γινόταν. Γύρω όμως τον 18ο αιώνα τα πράγματα άλλαξαν. Κλέφτες και Αρματολοί αρχίζουν να γίνονται ένα, να συνεργάζονται, να συμπολεμούν. Εξάλλου ποτέ δεν είχε ο πόλεμος των Αρματολών κατά των Κλεφτών ουσιαστική μορφή, παρά μόνο θεαματική, να ξεγελιέται ο Τούρκος.

Το αρματολίκι και η κλεφτουριά στάθηκε αληθινό σχολειό πολέμου για τους Έλληνες. Υπήρξαν οι πυρήνες και οι βάσεις για την προετοιμαζόμενη εξέγερση, μία εξέγερση που στηριζόταν στους “Σταυραετούς του Ολύμπου” και στα ” ξεφτέρια” των Αγράφων, όπως είχε ονομάσει ο Ρήγας τους κλεφταρματολούς.

Ο ΘΟΥΡΙΟΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΜΕΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΞΕΧΑΣΤΟ ΝΙΚΟ ΞΥΛΟΥΡΗ