Η 21^η Φεβρουαρίου κάθε έτους έχει αναγνωριστεί από την UNESCO ως παγκόσμια ημέρα μητρικής γλώσσας. Συμμετέχοντας κι εμείς στην αναγνώριση της αξίας της (της Ελληνικής για εμάς) κάνουμε ένα μικρό αφιέρωμα, ως εξής:

-Η αξία της μητρικής γλώσσας (Ε. Παπανούτσου)

-Ποίημα Ν. Βρεττάκου

-Ομιλία κας Αρβελέρ

-Η γλώσσα μας τον 21^ο αιώνα (Γ. Μπαμπινιώτη)

-Άρθρο της Φιλολόγου μας κας Αφρούλας Μακρή

Σημαντική επισήμανση: Το υλικό που ακολουθεί για τη γλώσσα είναι κατάλληλο και για υποψηφίους των πανελλαδικών εξετάσεων.

Επιμέλεια Ιγν. Ψάνη

 

Η μητρική μας γλώσσα -Ε.Παπανούτσου

Αρβελέρ: Όταν ξέρεις ελληνικά, ξέρεις την ιστορία του τόπου

Η Ελληνική γλώσσα  στον 21ο αιώνα

Γιώργος Μπαμπινιώτης

[…]Πώς διαγράφεται, όμως, η μελλοντική εξέλιξη της Ελληνικής στον αιώνα που διανύουμε; Είναι αλήθεια ότι η ελληνική διατρέχει κινδύνους που μπορεί να τη μετατρέψουν σε κρεολή (μιγαδοποιημένη) μορφή γλώσσας ή  να την οδηγήσουν ακόμη και σε εξαφάνιση; Ισχύουν τα περί αγλωσσίας των νέων  και ο κυμαινόμενος- ανάλογα με τους “εκτιμητές” της γλώσσας- αριθμός των λέξεων που χρησιμοποιούν οι νέοι από 100 έως 500 και, το πολύ, 1000 λέξεις; Κινδυνεύει πράγματι να χαθεί η γλώσσα από τη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών; Θα περιθωριοποιηθεί από τις ισχυρές γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Θα εξαγγλιστεί η ελληνική μέχρι πλήρους αλλοιώσεως; κ.λπ. και κ.λπ. Από όσα είπα πιο πάνω είναι φανερό ότι δεν συμμερίζομαι αυτή την κινδυνολογία. Τα πράγματα, η βελτίωση στη χρήση της γλώσσας από τη δεκαετία του ’70 στη δεκαετία του ’90, επιτρέπουν βάσιμη αισιοδοξία για ακόμη μεγαλύτερη βελτίωση στη γλώσσα μας υπό ορισμένες προϋποθέσεις.

Καταρχάς καμιά ζωντανή γλώσσα δεν χάνεται όσο υπάρχουν άνθρωποι που τη μιλούν. Μόνο καταστάσεις στο χώρο της φαντασίας οδηγούν σε τέτοιες “γλωσσικές εξαφανίσεις”. Εκείνο που πρέπει να μας ανησυχεί και να μας κρατάει συγχρόνως σε συνεχή εγρήγορση και μέριμνα για τη γλώσσα μας είναι η ποιότητα των Ελληνικών που χρησιμοποιούμε. Αν πιστέψουμε, όπως επανειλημμένα έχω γράψει, ότι η γλώσσα δεν είναι απλό εργαλείο επικοινωνίας αλλά ανθρώπινη αξία που συνδέεται άμεσα με μία βαθύτερη έννοια εντιμότητας στην επικοινωνία, δηλαδή με το πόσο ουσιαστικά, πόσο ειλικρινά, πόσο αποκαλυπτικά θέλουμε να συναντήσουμε ο ένας τον άλλον, όταν επικοινωνούμε είτε ως δημιουργοί λόγου (ομιλητές) είτε ως αποδέκτες λόγου (ακροατές/ αναγνώστες), τότε θα ενδιαφερθούμε περισσότερο ως άτομα και ως κοινωνία να αποκτήσουμε στερεή γλωσσική παιδεία και να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες επιλογών (στο λεξιλόγιο, στη σύνταξη, στη δόμηση γενικά του λόγου) που μας προσφέρει η γλώσσα. Τότε, από γνώση και ευαισθησία γλωσσική και την ξένη λέξη θα αποφύγω εκεί όπου μπορώ να χρησιμοποιήσω ελληνική (αφού δεν θα βλέπω τη γλώσσα ως ευκαιρία επίδειξης) και τις πολλαπλές δυνατότητες του ηλεκτρονικού υπολογιστή θα αξιοποιήσω (ποικίλα λεξικά γλωσσικά βοηθήματα και οδηγίες για τη σύνταξη κειμένου κ.λπ.) και θα προσέξω να μιλήσω και να γράψω καλύτερα τη γλώσσα μου. Διότι άλλο άγνοια κι άλλο βιασύνη και προχειρότητα. Ο νέος που κατηγορούμε για τις 500 λέξεις δεν είναι ο ίδιος αυτός που γράφει, μία κανονική έκθεση στο σχολείο που συναγωνίζεται χιλιάδες άλλων νέων στις εισαγωγικές εξετάσεις ή που εξετάζεται προφορικά σε διάφορα αντικείμενα, χρησιμοποιώντας πολύ περισσότερες, μερικές χιλιάδες εναλλασσόμενων λέξεων;

Από αλλού θα έπρεπε, λοιπόν, να ξεκινήσουμε και άλλο να είναι το μέλημά μας για τη γλώσσα στον 21ο αιώνα. Όσο καλύτερα γνωρίζει κανείς τη γλώσσα του, τόσο λιγότερο κινδυνεύει από ξένες επιρροές, από αδυναμίες και από όποια έννοια γλωσσικής εξασθένησης ή ατονίας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει πρώτα- πρώτα, να αρχίσουμε από τα παιδιά, ότι πρέπει να τα κάνουμε να αγαπήσουν τη γλώσσα. Να διαβάσουν κείμενα: εξωσχολικά βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά, ποικιλία κειμένων με προσεγμένο λόγο. Να διδάξουμε πιο σωστά και πιο αποτελεσματικά, δηλαδή επικοινωνιακά, τη γλώσσα στο σχολείο, τη γραπτή αλλά και την- πάντοτε παραμελημένη- προφορική. Να διδάξουμε παράλληλα και συμπληρωματικά τη διαχρονική διάσταση της Ελληνικής, τα “παλαιότερα Ελληνικά” μας, και να δώσουμε έμφαση κατά τη διδασκαλία στην ετυμολογική πλευρά του λεξιλογίου (βασικές ρίζες- σημασίες, οικογένειες λέξεων) και στην επαφή των παιδιών με κείμενα. Να αξιοποιήσουμε τις εκπληκτικές δυνατότητες που προσφέρουν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές με την σύνταξη έξυπνων, προσεγμένων, έγκυρων, ποιοτικών προγραμμάτων γλώσσας, διευκολύνοντας την πρόσβαση όλων σε αυτά. Η εξ αποστάσεως παιδεία για μεγάλους και μικρούς με προγράμματα γλώσσας, τα οποία μπορεί να χρησιμοποιήσει κάνεις στο σπίτι του όποτε και όσο θέλει, προγράμματα ελκυστικά με αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας, των πολυμέσων (κειμένου, ήχου, εικόνας), είναι ένα άλλο όπλο που μπορεί να αξιοποιηθεί, αφού ο 21ος αιώνας είναι ολοφάνερο ο αιώνας της πληροφορικής.

Η σύγχρονη ελληνική αναπτύσσεται ραγδαία στις ημέρες μας, και στα χρόνια που θα ακολουθήσουν ακόμη περισσότερο. “Τρέχει” ιλιγγιωδώς- ανυποστήρικτη κατά κανόνα- και αγωνιά να δηλώσει τις εκατοντάδες όρων και λέξεων που επιβάλλουν η σύγχρονη τεχνολογία, οι ασύλληπτοι ρυθμοί εξέλιξης των επιστημών και οι πολλαπλές επινοήσεις που μπαίνουν καθημερινά στη ζωή μας. Η “κοινοτική Ελληνική”.,οι χιλιάδες μεταφρασμένων κοινοτικών κειμένων και οι ποταμοί πληροφοριών που μεταφέρονται μέσα από αυτά διαμορφώνουν επίσης νέα κατάσταση στη γλώσσα μας. Αφού η Ελλάδα δεν είναι παραγωγός τεχνολογίας  και δεν βρίσκεται στην πρωτοπορία των επιστημών, είναι υποχρεωμένη να παρακολουθεί εκ των υστέρων και να προσπαθεί να δηλώσει στα ελληνικά όρους και λέξεις που πρωτοεμφανίζονται σε ξένες γλώσσες, ιδίως στην Αγγλική. Πόσο σωστά, αποτελεσματικά και μακροπρόθεσμα έχουμε οργανώσει την κάλυψη των νέων αυτών γλωσσικών αναγκών, που τον 21ο αιώνα πολλαπλασιάζονται όλο και περισσότερο; Υπάρχει οργανωμένος φορέας (κουραστήκαμε να το φωνάζουμε) που να αντιμετωπίζει συνολικά, υπεύθυνα και συστηματικά τις ανάγκες απόδοσης των ξένων όρων και λέξεων; Όχι. Όλα γίνονται- εκτός ελάχιστων χώρων- αποσπασματικά και εκ των ενόντων. Και όμως δεν υπάρχει πιο άμεση ανάγκη- και καλύτερη άμυνα της γλώσσας μας στους ξενισμούς- από τη θέσπιση τέτοιου φορέα.

Η ευχάριστη- εξαιρετικά παρήγορη- πλευρά είναι ότι τα τελευταία χρόνια άρχισαν να βλέπουν το φως αξιόλογα έργα για τη γλώσσα μας: λεξικά, γραμματικές, βοηθήματα. Η γλωσσική επιστήμη στην Ελλάδα- το έχω ξαναγράψει- έχει σημειώσει θεαματική πρόοδο και υπόσχεται πολλά στο χώρο της επιστημονικής σπουδής της ελληνικής γλώσσας, έστω κι αν λείπουν ακόμη οι απαραίτητες για τη σύγχρονη επιστημονική σπουδή της γλώσσας ηλεκτρονικές τράπεζες γλωσσικών δεδομένων (γλωσσικά corpora). Ευτυχώς, είναι πολλοί αυτοί που έχουν γνώση των προβλημάτων και των αναγκών της γλώσσας μας και που πιέζουν για να λυθούν. Και οι λύσεις θα έρθουν, έστω κι αν αργήσουν. Ήδη έχουν γίνει πολλά, που επιτρέπουν αισιοδοξία για το επίπεδο της επιστημονικής μελέτης, τη διδασκαλίας και της ανάπτυξης της ελληνικής γλώσσας στον 21ο αιώνα. […]

Ο Σεφέρης γράφει κάπου ότι η ελληνική γλώσσα “για καλό ή για κακό είναι από τις πιο συντηρητικές γλώσσες του κόσμου”. Ενώ βυθίζεται στα βάθη 40 αιώνων, προσθέτουμε εμείς, η σύγχρονη Ελληνική έχει ευρύτερα αναγνωρισμένη συνέχεια και συνοχή, στενή λεξιλογική και δομική σχέση με τις παλαιότερες ιστορικές μορφές της, ακόμα και με την αρχαία Ελληνική. Αυτό σημαίνει- επιβεβαιώνεται ιστορικά- ότι η ελληνική 40 αιώνες τώρα χωρίς διακοπή και επιβιώνει και εξελίσσεται δυναμικά και λειτουργεί αυτόνομα, όπως κάθε άλλη ζωντανή γλώσσα. Το γεγονός αυτό είναι και η πιο αντικειμενική απάντηση στο ερώτημα ποια θα είναι η πορεία της Ελληνικής στον 21ο αιώνα.

 

Τη γλώσσα μου έδωσαν Ελληνική…..

                                                                 Οδυσσέας Ελύτης

Αφρούλας Μακρή

Κάθε γλώσσα είναι πρώτα και πάνω από όλα, η Εθνική  ταυτότητα , η έκφραση της σύγχρονης ύπαρξης σε συνδυασμό με τη διαδρομή κάθε λαού.  Συνιστά δηλαδή την ταυτότητα του. Γι αυτό και για να προσεγγίσει κάποιος τον πολιτισμό ενός  λαού , μιας κοινωνίας , οφείλει να μελετήσει τη γλώσσα του, η οποία αποτελεί ένα γλωσσικό <συνανήκειν>

Η Ελληνική γλώσσα κατέχει μια ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις 2700 περίπου γλώσσες του κόσμου. Αυτό αποτελεί μια απλή εμπειρική διαπίστωση. Είναι αλήθεια ότι ορισμένες γλώσσες που σήκωσαν το βάρος ανεπτυγμένων μορφών πολιτισμού γνώρισαν μια καλλιέργεια που τις ξεχωρίζει από τις άλλες. Μια από αυτές είναι και η μητρική μας γλώσσα.

Ειδικότερα μέσω αυτής  αναβαθμίζεται το πνευματικό επίπεδο του λαού και ικανοποιείται η φιλομάθειά του. Ως εκ τούτου αποτελεί εργαλείο αναχαίτισης της χειραγώγησης που επιχειρείται από έντεχνους μηχανισμούς προπαγάνδας, οι οποίοι μαζοποιούν τον άνθρωπο,  υπονομεύοντας την κριτική του σκέψη. Ενσταλάζει  ηθικές αρχές και διαχρονικές αξίες και μέσω αυτής εκφράζονται τα συναισθήματα μας. Εξευγενίζει την ψυχή  και ωθεί τους πολίτες σε αγωνιστική δράση, σε μια εποχή αναλγησίας και έντονης ηθικής σήψης.

Αποτελεί παράλληλα και όργανο κοινωνικοποίησης, αφού μέσω αυτής διεξάγεται ο γόνιμος και εποικοδομητικός διάλογος και ενισχύεται η δημιουργική προσέγγιση των πολιτών. Καλλιεργείται ένα πνεύμα ομαδικότητας που συντελεί στην εύρυθμη λειτουργία του συνόλου ιδιαίτερα σήμερα στα πλαίσια των σύγχρονων υδροκέφαλων μεγαλουπόλεων και του ατομοκεντρισμού που καλλιεργεί η τεχνοκρατική κοινωνία μας. Μέσω αυτής εδραιώνεται το Δημοκρατικό καθεστώς αφού  διεκδικούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η γλώσσα αποτελεί παράλληλα όργανο γόνιμης αντιπαράθεσης καθώς και εργαλείο πρόσκτησης της πολιτικής πραγματικότητας.

Η Ελληνική γλώσσα με την αδιάσπαστη ενότητα της, 4000 χρόνια προφορικού λόγου και 3500 χρόνια γραπτού λόγου, συνέβαλε στη διαφύλαξη της εθνικής μας ταυτότητας. Άλλωστε είναι αποδεκτό ότι η γλώσσα είναι ο καθρέφτης της κουλτούρας ενός λαού. Ιδιαίτερα σήμερα υπάρχει έντονος ο κίνδυνος αποκοπής από τις ρίζες μας και την αλλοίωση της εθνικής μας ταυτότητας στα πλαίσια της πολιτιστικής διείσδυσης των ισχυρών που επικρέμεται ως Δαμόκλεια σπάθη ικανή να νοθεύσει την πολιτιστική μας ιδιαιτερότητα. Επομένως η μητρική μας γλώσσα αποτελεί πυλώνα της εθνικής μας φυσιογνωμίας και φέρνει απλά στον κόσμο την ελευθερία σκέψης και τον πολιτισμό.

Η φθορά της γλώσσας μας σήμερα συνιστά ένα διαβρωτικό πρόβλημα και πηγάζει από την κρίση του σύγχρονου πολιτισμού. Η αποθέωση των υλικών αγαθών και η καταναλωτική κουλτούρα απομακρύνουν τον άνθρωπο από τα πνευματικά αγαθά. Ο θρίαμβος των αριθμών σε βάρος των λέξεων και των συναισθημάτων  οδήγησε στη χρήση ξενικών γλωσσικών όρων και γενικά στην αδιαφορία για την ευρύτερη γλωσσική καλλιέργεια.

Η πολιτιστική διείσδυση και η ξενομανία που μας διακατέχει λόγω του πολιτισμικού ιμπεριαλισμού των ισχυρών στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης αλλοίωσε τη γλώσσα μας. Σε αυτό βέβαια έχει συμβάλλει και η απομάκρυνση μας από το ποιοτικό βιβλίο σε συνδυασμό με την παθητική τηλοψία και την ενασχόληση κυρίως των νέων με τα σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα. Άμοιρη ευθυνών δεν είναι και η σημερινή ανεπαρκής εκπαίδευση που στηρίζεται στη στείρα απομνημόνευση γνώσεων και στη μονοδιάστατη σκέψη. Τα κακογραμμένα σχολικά βιβλία απογυμνώνουν το πνεύμα και απαξιώνουν τη γλώσσα ναρκοθετώντας την υγιή γλωσσική αγωγή.

Βέβαια η γλώσσα μας κινδυνεύει και από τα χαμηλής ποιότητας προγράμματα των ιδιωτικών κυρίως καναλιών, από τη συνθηματική γλώσσα της διαφήμισης και τους κακόσχημους νεολογισμούς που χρησιμοποιούν ακόμη και έγκριτοι δημοσιογράφοι. Σε συνδυασμό και με την αδιαφορία των ανθρώπων του πνεύματος   και την απρόσωπη λαϊκίστικη γλώσσα των πολιτικών το πρόβλημα οξύνεται καθημερινά.

Γι αυτό λοιπόν απαιτείται άμεση εγρήγορση από όλους τους φορείς για να μπορέσουμε να σώσουμε ό,τι σώζεται. Οι βασικοί πυλώνες της διαμόρφωσης της προσωπικότητας και της γλωσσικής μας καλλιέργειας , όπως η οικογένεια και το σχολείο πρέπει να αναλάβουν δράση άμεσα .Να δώσουν ερεθίσματα για πνευματική αναζήτηση και να ασκούν το γόνιμο διάλογο με τα παιδιά, συνηθίζοντας τα στην ανάγνωση βιβλίων.

Η πολιτεία από την πλευρά της έχει χρέος να συστήσει επιτροπές επιστημόνων με σκοπό την αντικατάσταση ξένων λέξεων με Ελληνικές και να εφαρμόσουν πολιτική γνήσιας γλωσσικής εκπαίδευσης στα σχολεία. Παράλληλα όμως θα πρέπει να ελέγχονται και τα ΜΜΕ  για να χρησιμοποιούν σωστά το λόγο κυρίως όσοι εμπλέκονται με το δημοσιογραφικό λειτούργημα. Επιβάλλεται η αναβάθμιση των προγραμμάτων και ο περιορισμός της εμπορευματοποιημένης αντίληψης. Η ευθύνη βέβαια βαραίνει και τον καθένα μας που οφείλει να αναλάβει δράση για να αντισταθεί στη μαζοποίηση και τον τεχνοκρατισμό.

Με αίσθημα ευθύνης λοιπόν θα πρέπει όλοι να συμβάλουμε στην αναβάθμιση της μητρικής μας γλώσσας για να διατηρηθεί αλώβητη η εθνική μας ταυτότητα που θα αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο για ιστορική , εθνική και συλλογική αυτογνωσία.